Recensies boeken

Begrijpend lezen

15 juni 2017

Auteur : Mark Weenink

Experimenteel doe-boek van de Chileense schrijver en dichter Alejandro Zambra

s het een psychologische test, een examentoets of een literair experiment? Misschien is Begrijpend lezen van de Chileense schrijver Alejandro Zambra (1975) wel alle drie tegelijk. De lezer krijgt een toets voorgeschoteld die bestaat uit negentig multiple choice vragen.

Thema’s die de Chileen aankaart zijn onder andere het schrijversvak, het huwelijk (en de onmogelijkheid om te scheiden in Chili tot 2004), ouder-kindrelatie, generatiekloof, onderwijs en de Pinochet-dictatuur (1973-1990), kortom, hoe de Chileense maatschappij is ingericht.

De toets bestaat uit vijf onderdelen. Bij onderdeel 1 moet je aangeven welke term niet thuishoort in een rijtje woorden. Sommigen lijken voor de hand liggend, anderen zijn minder vanzelfsprekend. Bij onderdeel 2 moet je de zinnen in de juiste volgorde zetten. Soms lijkt wel of alles kan, alsof er geen goed of fout is, zoals bijvoorbeeld bij ‘verjaardag’. Maar Zambra zet je ook op het verkeerde been, wanneer een antwoord steeds vijf keer dezelfde optie of dezelfde volgorde is. Wat valt er dan te kiezen?

Afkijken

Bij onderdeel 3 moet je in zinnen ontbrekende woorden aanvullen. Voor iedere optie is wel iets te zeggen. Bij onderdeel 4 moet je de overbodige zin of zinnen schrappen, waarbij je al snel merkt dat één of meer zinnen weghalen het verhaal verandert, maar dat hoeft niet per se goed of fout te zijn.

Het vijfde en laatste deel van het boek spreekt het meest aan, omdat het kleine verhaaltjes zijn die op zich staan, een soort tekstverklaring. Onderwerpen uit de eerdere vragen komen samen en geven diepgang aan het boek. Het zijn teksten over een schoolsysteem dat drijft op multiple choice en waarbij afkijken tot kunst is verheven. Zambra schetst het beeld van een generatie die onder verstikkende omstandigheden opgroeit en meer wordt getraind dan opgeleid. Dit boek is meer dan een literair spel of test; het is een verkenning van dogma’s in de Chileense maatschappij.

Spam

Of de tekst die gaat over herinneringen aan een bruiloft, in de tijd dat Chili nog geen echtscheidingswet kende. Wanneer ben je samen toe aan het hebben van een huisdier, laat staan een kind? En na het lezen van een tekst krijg je de volgende vraag: “Welke is, naar jouw oordeel, de meeste geschikte e-mailmap voor een tekst als deze? Mogelijke antwoorden: verzonden berichten, concepten, inbox, spam, niet verzonden berichten.” Ga er maar aan staan.

Begrijpend lezen zou je ook participatief lezen kunnen noemen.  Het is geen verhaal, meer een literair spel met de lezer. Het is vermaak, maar je kunt je ook verloren voelen omdat de opdracht soms onmogelijk lijkt. Mensen die graag houvast hebben, zijn hier aan het verkeerde adres. En soms moet je het antwoord schuldig blijven. Wie zegt dat alles logisch of verklaarbaar hoeft te zijn? En zijn er strikvragen in het spel?

Dit boekje is een literaire productie, zonder compromis en daardoor niet per se voor iedereen weggelegd. Niet omdat het moeilijk is, want het werk is prima leesbaar, maar voor het idee van het experiment moet je open staan. Het is een doe-boek, je moet er de tijd voor nemen en er als lezer actief en met focus aan deelnemen. Achterin in boek is een antwoordblad dat je kunt gebruiken. Zambra stelt je op de proef. De lezer construeert mede het boek en geeft daardoor verdere betekenis aan de schrijfsels van Zambra.

Huilen

De auteur kwam op dit boek uit doordat een ‘reguliere’ roman over zijn schooljaren niet wilde vlotten. Met deze keuze laat hij de moeilijke transitie zien van de Chileense samenleving en de gevolgen voor zijn generatie die opgroeide onder de dictatuur van Pinochet. De vorm van het boek is gebaseerd op de Prueba de Aptitud Verbal, het toelatingsexamen voor de universiteit zoals die in Chili gangbaar was van 1967 tot 2002, ook wel Facsímil genoemd, de Spaanstalige titel van het boek.

Achterin het boekje staat achtergrondinformatie om het format in context te plaatsen. Daarbij hadden nog wat meer details uit het boek gemogen, bijvoorbeeld zaken die een niet-Chileense lezer minder snel zal herkennen en waar ik zelf pas achter kwam na het lezen van andere recensies. Bijvoorbeeld het verhaaltje dat gaat over Manuel Contreras. Daarvan zullen de meeste Nederlandstalige lezers niet weten dat hij de zoon is van generaal Manuel Contreras, die onder Pinochet als hoofd van de geheime politie DINA verantwoordelijk was voor ernstige mensenrechtenschendingen en tot zijn dood in 2015 een gevangenisstraf uitzat van meer dan vijfhonderd (!) jaar.

Een ander voorbeeld is stelling nummer 40 van pagina 36:

“Studenten horen naar de universiteit te gaan om te _____________, niet om te ______________.

a) slapen                    sneuvelen

b) drinken                  slapen

c) studeren                protesteren

d) huilen                    lezen

e) kopen                    kijken”

Los van welk antwoord je zou willen kiezen, de zin met optie c is een uitspraak van Pinochet geweest en die wetenschap geeft de vraag meer lading.

Begrijpend lezen is internationaal goed ontvangen en wordt Zambra’s “meest gewaagde titel tot nu toe” genoemd, een “grappig en politiek geladen boek”. In 2013 kreeg Zambra een Prins Claus Prijs voor zijn oeuvre vanwege de originaliteit die hij als schrijver aan de dag legt. Andere boeken van Zambra zijn Bonsai, Mudanza: een verhuisbericht en Het verborgen leven van bomen en deze verschenen ook bij uitgeverij Karaat.

Binnenkort verschijnt Zambra’s boek Mijn documenten. Lees ook onze recensie van Zambra’s roman Manieren om naar huis terug te keren

Alejandro Zambra, Begrijpend lezen, Uitgeverij Karaat, Amsterdam, 2016, ISBN 9789079770281, 110 pag., 17,95, vertaling: Luc de Rooy

Recensie is geplaatst op 15-6-2017

Gerelateerde berichten

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

Het plantageproject waar je spaargeld in zit gaat failliet, de boot waarmee je toeristentrips uitvoert zinkt. Wat doe je dan? Van de nood een deugd maken, dat is de aanpak van de Surinaams-Nederlandse Tessa Leuwsha (1967) en haar Surinaamse partner Sirano Zalman. Samen varen ze het binnenland in met een oude garnalenboot, het avontuur tegemoet. Hun ervaringen tekent Leuwsha op in De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname.

Lees meer
Jaguar

Jaguar

In zijn debuutroman Jaguar vertelt de Colombiaanse schrijver Santiago Wills de bloedige recente geschiedenis van zijn land aan de hand van het levensverhaal van de paramilitaire commandant Martín Pardo en zijn half tamme jaguar Ronco.

Lees meer
De vlaktes

De vlaktes

De vlaktes van de Argentijnse schrijver Federico Falco (1977) behoorde in 2020 tot de finalisten voor de Spaanse Premio Herralde de Novela en is nu in het Nederlands vertaald. Een boek over rouw en verlies, die de verteller de stad doen ontvluchten en terugkeren naar het landschap van zijn jeugd, de uitgestrekte pampa. In de stilte kijkt hij terug op de breuk met zijn geliefde. De moestuin en zijn herinneringen helpen hem zich opnieuw te hechten, aan de eindeloze vlaktes om hem heen.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This