Goede poëzie kan klinken als muziek. En klanken zijn universeel. In De stilte van het ongesproken woord (Tiri fu den wortu… di no taki/Silence of the Unspoken Word), een initiatief van de Surinaamse gitarist en songwriter Dave MacDonald, worden beiden gecombineerd. In deze mooi vormgegeven dichtbundel lees je een aantal gedichten van Trefossa , Dobru en Shrinivási. Deze drie poëten hebben aan de wieg gestaan van de Surinaamse literatuur.
Het boek schetst een portret van de drie dichters aan de hand van achtergrondinformatie en gesprekken met mensen die een persoonlijke band met hen hebben en door hen zijn geïnspireerd. Onder hen bevinden zich met name Surinamers die actief zijn in de cultuursector, namelijk onderwijzers, schrijvers, en (taal)wetenschappers.
De gedichten zijn in drie talen: het Sranantongo, Nederlands en Engels. De regels zijn vaak kort en krachtig en hebben een mooie cadans; de muziek vormt een natuurlijk geheel met de woorden. De gedichten worden voor een deel toegelicht. In die zin maakt de bundel poëzie ook laagdrempelig en bereikt daardoor misschien een groot publiek, een uitdrukkelijke wens van de samenstellers.
In 1957 publiceerde Trefossa (1916 – 1975), alias voor Henri Frans de Ziel, Trotji (Voorzang). Deze eerste Sranantongo dichtbundel ooit wordt beschouwd als het begin van de Surinaamse literatuur. Daarnaast wordt Trefossa geroemd als bedenker van het woord srefidensi (onafhankelijkheid) en schreef hij de tekst voor het Surinaamse volkslied. Klassieke gedichten van zijn hand zijn ‘Bro’, ‘Gronmama’ (Grondmoeder/moeder aarde) en ‘Opo kondreman’. Trefossa was een bescheiden figuur en mensen die met hem te maken hebben gehad, roemen hem als mentor.
Dobru, bijnaam van Robin Ewald Raveles (1935 – 1983) was een van de eerst fulltime beroepsschrijvers, met veel liefdesgedichten op zijn naam. Een geboren verhalenverteller volgens zijn zoon, die ook aan het woord komt. Ooit zei een leraar spottend tegen Dobru dat dichten in dat ‘markttaaltje’ (Sranantongo) niet mogelijk was, een neerbuigende houding die vaker te bespeuren was bij sommige Nederlanders in het (post-)koloniale tijdperk. Niet verrassend dus dat Dobru’s gedichten vaak tegen gezag en onderdanigheid ageerden. Verder benadrukte hij het belang van nationale eenheid. Zijn belangrijkste gedicht is ‘Wan bon’ (Eén boom), waarbij de boom symbool staat voor Suriname en de bladeren voor de diverse bevolkingsgroepen.
Inwoner van Suriname, dat betekent de naam Shrinivási (geboren 1926). Het is een pseudoniem van Martinus H. Lutchman, een Hindoestaan die katholiek is opgevoed en van huis uit Nederlands spreekt en buiten de deur Sarnámi, de Surinaamse variant van het Hindi. Hij wordt als een bruggenbouwer gezien, die verschillen overbrugt. In 1993 heeft hij de Staatsprijs voor literatuur gewonnen voor zijn poëzie, waarin taal en Suriname belangrijke thema’s zijn. Shrinivási heeft gedichten geschreven in het Sarnámi, maar het merendeel is in het Nederlands.
Op de dvd die bij het boek zit, staan optredens (40 minuten) van merendeel Surinaamse (komaf) artiesten die zijn opgenomen in het Bimhuis in Amsterdam. Extra features op de dvd zijn interviews met betrokkenen en een blik achter de schermen. De optredens zijn zonder publiek maar niettemin sfeervol. Piano en zang, Indiase percussie en jazzy nummers wisselen elkaar af. Gezongen in Sranantongo, soms afgewisseld met de Nederlandse of Engelse tekst. Voor Surinamers is Raj Mohan ongetwijfeld een bekende naam; voor ‘Hollanders’ springt de deelname van Martin Buitenhuis, zanger van popgroep Van Dik Hout, eruit, die ‘Gronmama’ van Trefossa zingt.
Het project is tot stand gekomen door brede samenwerking en financiële steun van verschillende partijen. Een daarvan is de Nederlandse Taalunie, een teken van erkenning dat Suriname net zoals de voormalige Antillen een waardevolle bijdrage levert aan en onderdeel is van de Nederlandse cultuur.
Het boek en de dvd, die elkaar aanvullen, zijn een mooi eerbetoon aan de grondleggers van de Surinaamse cultuur en identiteit. Naast de gedichten schittert het boek met smaakvolle tekeningen, oude handgeschreven teksten en zwart-witfoto’s die je in de tijd mee terug nemen.
De stilte van het ongesproken woord brengt ons bijzondere poëzie uit Suriname: mooi om te lezen en zeker ook om te horen. De trots en kracht die uit de taal spreken weerspiegelen die van een natie, een volk. Hopelijk draagt dit boek ertoe bij dat de pioniers van de Sranantongo-literatuur in ere worden gehouden en dat ze ook bij jongere generaties in het hoofd en het hart doordringen.
Dobru, Shrinivási, Trefossa, De stilte van het ongesproken woord, In de Knipscheer, Haarlem, 2014, ISBN 9789062658527, 133 pag., €28,50 (boek inclusief dvd).
