“Wij zijn meer dan een strand, wij zijn een land”. De uitspraak komt uit de vuistdikke pil Een beknopte geschiedenis van zeven moorden van Marlon James (1970). Het verhaal speelt in zijn geboorteland, Jamaica. Tropenzon, reggae, wiet en Bob Marley, veel meer weten we er niet van.
Het verhaal speelt zich af in de getto, in wijken met namen als Jungle en Copenhagen City. Drugsbendes zaaien dood en verderf; een nacht ongestoord slapen is een luxe. Ook de politie laat zich niet onbetuigd in het geweld. Een mensenleven is niets waard. Kinderen die stokken, stenen en kogels overleven, gaan dood aan een glas water. In de jaren zeventig, tachtig en negentig van de vorige eeuw is de politieke verdeeldheid op het eiland enorm, ook in de getto’s. De strijd gaat tussen de zittende People’s National Party (PNP) en de socialistische oppositiepartij Jamaica Labour Party (JLP).
Om de spanningen in de samenleving te verminderen, organiseert de PNP het Smile Jamaica Concert, dat voor de broodnodige verbroedering moet zorgen. Maar met de verkiezingen op komst vreest de JLP electoraal voordeel voor de PNP, dus beide partijen proberen het concert te kapen. Centrale figuur in de roman is de Zanger, in wie de lezer Bob Marley herkent. Hij zal optreden op het concert. Op 3 december 1976 wordt er een aanslag op Marley gepleegd, waarbij hij licht gewond raakt en zijn vrouw en manager zwaargewond. De precieze toedracht is nooit opgehelderd. James maakt handig gebruik van deze gebeurtenis en mengt feiten met speculatie.
Rivaliserende politici mengen zich in de gettowereld en proberen zware jongens aan hun zijde te krijgen. Het doet een van de gangsters verzuchten dat er in de getto vroeger geen problemen waren, alleen soms wat ruzie. Door de tussenkomst van politici worden dit echter bloedige treffens. De schimmige verwevenheid van de Jamaicaanse onderwereld met de bovenwereld is dus het echte probleem.
James ensceneert het verhaal temidden van een broeierige hitte. De spanning van de Koude Oorlog hangt in de lucht. De Verenigde Staten zijn bang dat met JLP het communisme z’n greep krijgt op het eiland en saboteren volgens beproefd recept. Politici en geheim agenten opereren op een onzichtbaar schaakbord, gangsters fungeren als pionnen.
“I’m not an easy writer to like”, zei James toen hij de prestigieuze Booker Prize in 2015 voor Een beknopte geschiedenis van zeven moorden kreeg. Dat klopt. Hij is – getuige de 700+ pagina’s – niet zuinig met tekst. Lange monologen kunnen als een stroom van woorden en zinnen zonder afbrekingen met punt of hoofdletters op de lezer afkomen. Hoewel het verhaal niet per se ingewikkeld is, is concentratie vereist. Op het einde wordt de lezer beloond, als verhalen bij elkaar komen.
Marlons boek wordt in de Engelstalige literaire kritiek ‘fictional oral history’ genoemd, door het grote aantal personages dat beurtelings aan het woord is. Het is een kakofonie aan stemmen die met en over elkaar praten en zich soms rechtstreeks tot de lezer wenden. Door het grote aantal personages raakt de lezer soms gedesoriënteerd. De vierpaginalange lijst met personages voorin het boek is dan ook geen overbodige luxe.
Aansprekende personages zijn bijvoorbeeld de vermoorde politicus sir Arthur Jennings, de blanke Rolling Stone-journalist Alex Pierce, de Amerikaanse CIA-agent Barry Diflorio en de duistere (door de CIA getrainde?) Doctor Love. Ook Nina Burgess springt eruit als personage. Deze zwarte vrouw heeft een roerige familiegeschiedenis. Voor haar is een blanke huid het ultieme paspoort, want ze wil net als veel landgenoten van het eiland af, naar de VS. Thuis barst de bom als haar verwende zusje Kimmy verklapt dat ze met de Zanger naar bed is geweest, zoals talloze vrouwen op het eiland. Verder zijn er talloze gangsters die luisteren naar namen als Bam-Bam, Funnyboy, de homofiele huurmoordenaar John John K, de 39-jarige veteraan Papa-Lo, de homoseksuele drugsverslaafde dealer Weeper, Shottasheriff en de meedogenloze Josey Wales.
Uitgeverij Lebowski heeft (terecht) vaart gezet achter de Nederlandse publicatie van deze monumentale roman en twee vertalers – vader en zoon Van Nimwegen – erop gezet. Omdat ik de originele tekst niet ken, kan ik niet over de kwaliteit van de vertaling oordelen, maar het verhaal heeft een natuurlijke dynamiek en kent vlotte dialogen. Opvallend is dat de vertalers de oorspronkelijke vermenging met Jamaicaans patois, de creoolse taal van het eiland, gehandhaafd hebben. Hierdoor blijft de Jamaicaanse sfeer ook in het Nederlands overeind. ‘Dit is die huis aan zee’, woorden als bombocloth, r’asscloth, pussycloth, bloodcloth en battyman, brawta (brother), deze Jamaicaanse slang doet je meteen teletransporteren naar de wereld met een Jamaicaanse of Caribisch-Engelse tongval.
Het geweld van de getto en het racisme van de maatschappij slaan ook door in de taal, die grof is met termen als negers, naiggers en nikkers. Privileges hangen samen met ras, zeker op Jamaica. Klimmen op de sociale ladder is moeilijk, uiteindelijk woont iedereen op zijn eigen Jamaica. De oorlog in de wijken escaleert en slaat over naar de Jamaicaanse migrantengroepen in de VS. Het thema van identiteit komt subtiel naar voren, wie mag zich Jamaicaans noemen? Ook de Jamaicaanse migranten in de VS, of alleen de eilandbewoners?
James, homoseksueel, emigreerde jaren geleden naar de VS. Die afstand stelde hem in staat en verschafte hem de veiligheid om dit boek te schrijven. Naar verluidt is James ook bezig om de roman tot een televisieserie te bewerken. In interviews geeft hij aan dat hij het niet in zijn thuisland zou hebben kunnen schrijven. Andere titels van zijn hand zijn John Crow’s Devil en The Book of Night Women.
Marlon James, Een beknopte geschiedenis van zeven moorden, Lebowski Publishers, Amsterdam, 2015, ISBN 9789048825318, 719 pag., €24,99, vertaling: Arjaan en Thijs van Nimwegen
Lees ook ons artikel Jamaicaanse politie moet zich verantwoorden voor het doden van burgers
