Roman van de Braziliaanse schrijver Francisco Azevedo
Het is 2008. De 88-jarige Antonio is ’s ochtends vroeg bezig in een keuken in Rio de Janeiro om een feestmaal te bereiden voor zijn familie. Als begenadigd kok weet Antonio dat het op finesse en gevoel aankomt om het eten én het diner te laten slagen. Zullen de gerechten op smaak zijn? En zal de familie compleet zijn? Dit zijn de fijngevoeligheden waarmee Antonio rekening dient te houden in de debuutroman Familie is het moeilijkste gerecht van de Braziliaanse schrijver Francisco Azevedo (1951).
Antonio kijkt terug op een bewogen leven. Hij overdenkt zijn familiegeschiedenis, die honderd jaar geleden begon toen zijn ouders José Custádio en Maria Romana samen met Palma, de zus van José, uit Portugal emigreerden naar Brazilië, op zoek naar een betere toekomst. José en Maria beginnen met vrijwel niets en slagen er gaandeweg in om wat op te bouwen. José vindt een baan als opzichter op een koffieplantage. In eerste instantie blijft het stel kinderloos, maar dankzij de rijst met magische krachten die Palma hen schonk zetten ze uiteindelijk vier kinderen op de wereld.
Met het verstrijken van de jaren wortelt de familie langzaam maar zeker in Brazilië, maar bij de ouderen blijft de saudade, heimwee, naar Portugal. Antonio trouwt met Isabel, de dochter van de fazendaeigenaren, en ze krijgen samen twee kinderen. Als twintiger verruilt hij het platteland voor Rio de Janeiro om kok te worden.
Familiekroniek
Het beeld dat Azevedo schetst van de familie is dat van een doorsneefamilie, met universele perikelen. Misverstanden, broerzusgedoe, ruzietjes, onhebbelijkheden en scheidingen. Kinderen die hun eigen levenspad kiezen, worsteling met homoseksualiteit en discutabele partnerkeuze. Daarbij spelen thema’s als klasse, ras en generatieverschillen ook een rol. In de loop van het leven groeien familieleden, die eens zo close waren, soms toch uit elkaar door ruzie, fysieke afstand en gemaakte keuzes.
We leren het personage van Antonio kennen als een beminnelijk en bedachtzaam man. Wat goed naar voren komt is dat hij zich van binnen nog steeds jong voelt, terwijl zijn nageslacht hem als oud ziet. Zijn leeftijd dwingt hem terug te kijken op zijn leven, de familie en alle herinneringen die daarbij horen. “De herinnering kan mooi zijn, maar ze weegt zwaar.”
Naast ouderdom is de natuurlijke cyclus van het leven ook een thema: als je beide ouders zijn overleden, dan ben je geen kind meer. En op gegeven moment ben je zelf de oudste van de familie, de opa. De opeenvolging van de verschillende fasen in het leven, kind–volwassene–oud, is sneller dan je beseft. Antonio weet dat als hij er niet meer is, het leven en de familie gewoon verder zullen gaan.
Personage van Palma
Familie is het moeilijkste gerecht is een aardig boek, zij het aan de zoetsappige kant. De familiekroniek is soms net wat te sentimenteel, net iets te cliché, zonder echt grote verrassingen of dingen die je bijblijven. Achterin het boek staat een lijst met jaartallen van de verschillende gebeurtenissen uit het verhaal, bedoeld om de echtheid van het verhaal te ondersteunen, maar dat voegt niet echt iets toe.
Uitschieter in positieve zin is het personage van Palma, de bewust ongetrouwde tante die je zelf als kind graag gehad zou willen hebben: uitbundig, liefdevol en conventioneel onaangepast en vol verhalen. Met een beetje goede wil zou je de rijst, symbool van vruchtbaarheid en eeuwige liefde, ook als personage kunnen betitelen. De rijst heeft een magische werking, maakt vruchtbaar, verbroedert, maar is ook bron van conflict. De korrels, een zak van 12 kilo, heeft tante Palma destijds bij de bruiloft van José en Maria opgeraapt van de grond.
In Brazilië is Familie is het moeilijkste gerecht goed ontvangen. Azevedo, van huis uit diplomaat, is dichter, dramaturg en schrijver van talloze film- en tv-producties. Vermeldenswaardig detail van het boek is de mooie uitvoering door uitgeverij Signatuur van de roman – ingebonden, hardcover, met omslag en leeslint – tegen de zachte prijs van €12,50.
Francisco Azevedo, Familie is het moeilijkste gerecht, Uitgeverij Signatuur, Amsterdam, 2014, ISBN 9789056724740, 295 pag., €12,50, vertaling: Kitty Pouwels
Deze bijdrage is onderdeel van de ‘Braziliëspecial’ zomer 2016
