Recensies boeken

Schrijven als een ander. Over het vertalen van literatuur

21 april 2015

Mark Weenink

Lang geleden ontving La Chispa een ingezonden brief. In nette bewoordingen formuleerde de briefschrijver haar klacht: bij boekbesprekingen verzuimden wij het om de vertaler(s) te noemen. Een doodzonde natuurlijk. Met het schaamrood op de kaken bekenden we schuld en beloofden we beterschap. Sindsdien vermelden we altijd de vertaler.

In Schrijven als een ander. Over het vertalen van literatuur gaat Maarten Steenmeijer (1954), vertaler, hoogleraar Spaanse Letterkunde en cultuur aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en Volkskrant-criticus, uitgebreid in op het ambacht van het vertalen van literatuur.

Aan vertalers wordt vaak – onbewust – voorbijgegaan. En omdat ze meestal onzichtbaar, bescheiden en dienstbaar zijn, krijgen ze weinig media-aandacht. Tel daarbij op een karig honorarium en een onzeker bestaan en het lijkt een weinig benijdenswaardig beroep. Niks daarvan, vindt Steenmeijer, dankzij dit prachtige vak kunnen we literatuur uit de hele wereld lezen. Vertalers moeten meer naar buiten treden, dan volgen erkenning en waardering vanzelf.

De oneven hoofdstukken vormen de kern van het boek en gaan over het idee van literair vertalen. De even hoofdstukken zijn mini-essays, met voorbeelden uit Spaanstalige literatuur. Steenmeijer werpt de vraag op wat literair vertalen is en de rol van de vertaler daarin? Is vertalen mogelijk, of is het een utopische onderneming? De auteur laat verschillende visies aan bod komen.

Vertalen is een verhaal opnieuw schrijven, waarvoor keuzes gemaakt en beslissingen genomen moeten worden. Het is hard werken; lezen en herlezen, schrijven en herschrijven. Een vertaling moet coherent in haar betekenis en vorm zijn, pas dan is het een soevereine tekst, stelt Steenmeijer. In zijn visie mag je van een vertaling hetzelfde verwachten als een oorspronkelijke tekst. Maar een ‘tekst die identiek aan origineel blijft’ is een onmogelijk verlangen, dat nog altijd het denken in vertalersland beheerst.

En moet de vertaler de tekst naar lezer brengen, of andersom? Dit zijn twee verschillende vertaalstrategieën. De vraag of je de tekst moet lezen zoals in de tijd dat hij is geschreven, of doorvertaald moet worden naar het heden, ligt hieraan ten grondslag. In goed geschreven literatuur is taal als muziek volgens Steenmeijer. Hij vergelijkt de vertaler met een coverartiest, die andermans werk in eigen versie vertolkt. Lezen is luisteren.

Literair schrijven is eerst en vooral stijl en ritme, doceert Steenmeijer. Juist daar gaat het vaak mis bij vertalingen. Voor schrijvers is het een eer en blijk van erkenning en waardering als ze worden vertaald. Zo komt er een groter lezerspubliek binnen bereik. Maar een roman is het geesteskind van een schrijver, waarmee voorzichtig mee moet worden omgesprongen. Iedere schrijver en dus ook iedere vertaler heeft zijn eigen stijl. Maar stijl is ongrijpbaar.

Vervolgens is de vraag hoe iemand het werk van een schrijver leest? Daarop heeft niemand invloed, behalve de lezer. In die zin is de betekenis van een literaire tekst instabiel, voorlopig, beweeglijk volgens Steenmeijer, een definitieve tekst bestaat niet. Daarom hebben vertalingen een beperkte levensduur, grofweg dertig jaar. Want taal is altijd in ontwikkeling.

Schrijven als een ander is toegankelijk geschreven en geschikt voor zowel de leek als de professional die geïnteresseerd is in (ver)talen en literatuur. Het boek is helder opgebouwd en Steenmeijer laat verschillende theorieën de revue passeren, geïllustreerd met praktijkvoorbeelden met goede vertalingen en minder geslaagde passages. Uiteraard laat hij de boom, de bloeiperiode van de Latijns-Amerikaanse literatuur met grootheden als Vargas Llosa en García Márquez, niet onbesproken. En de gedetailleerde bespreking van de ontleding van de vertaling van Borges’ gedicht El Gaucho is helder en biedt inzicht in het wezenlijke werk van de vertaler.

Steenmeijer vindt dat vertaalde literatuur ook tot de Nederlandse literatuur behoort, en doet met dit boek een oproep het vertalersgilde de waardering te geven die ze verdient. We mogen ons gelukkig prijzen dat we in Nederland zo’n rijke vertaalcultuur hebben. Onze boekhandels, bibliotheken en boekenplanken thuis zouden heel wat leger zijn zonder Steenmeijer en collegae.

Maarten Steenmeijer, Uitgeverij Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2015, ISBN 9789028426177, 176 pag., €15,95.

Lees hier ook een interview met Maarten Steenmeijer.

Maarten Steenmeijer schreef eerder Mythenbouwers van de Nieuwe Wereld (1996) en Moderne Spaanse en Spaans-Amerikaanse literatuur (2009).

Gerelateerde berichten

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

Het plantageproject waar je spaargeld in zit gaat failliet, de boot waarmee je toeristentrips uitvoert zinkt. Wat doe je dan? Van de nood een deugd maken, dat is de aanpak van de Surinaams-Nederlandse Tessa Leuwsha (1967) en haar Surinaamse partner Sirano Zalman. Samen varen ze het binnenland in met een oude garnalenboot, het avontuur tegemoet. Hun ervaringen tekent Leuwsha op in De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname.

Lees meer
Jaguar

Jaguar

In zijn debuutroman Jaguar vertelt de Colombiaanse schrijver Santiago Wills de bloedige recente geschiedenis van zijn land aan de hand van het levensverhaal van de paramilitaire commandant Martín Pardo en zijn half tamme jaguar Ronco.

Lees meer
De vlaktes

De vlaktes

De vlaktes van de Argentijnse schrijver Federico Falco (1977) behoorde in 2020 tot de finalisten voor de Spaanse Premio Herralde de Novela en is nu in het Nederlands vertaald. Een boek over rouw en verlies, die de verteller de stad doen ontvluchten en terugkeren naar het landschap van zijn jeugd, de uitgestrekte pampa. In de stilte kijkt hij terug op de breuk met zijn geliefde. De moestuin en zijn herinneringen helpen hem zich opnieuw te hechten, aan de eindeloze vlaktes om hem heen.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This