Recensies boeken

Washington Black

27 december 2019

Frank Bron

Avonturenroman van Esi Edugyan over jonge ontsnapte slaaf

Puur bij toeval begon ik in Washington Black te lezen in een vliegtuig dat over de Cariben vloog. Hoe treffend, want het boek gaat over een jonge slaaf, George Washington Black genaamd, die uiteindelijk in een ‘Wolkenkliever’ aan de onmenselijke omstandigheden van het Barbados van 1832 ontsnapt. Geef ik daarmee de clou al weg van deze roman van Esi Edugyan? Nee, want een afbeelding van de luchtballon met roeispanen siert de voorpagina van dit boek.

Volgens The New York Times is Washington Black een “gedurfde roman vol verbeelding, over een jongen die zijn leven als slaaf ontvlucht en aan een wonderlijk avontuur begint”. Ondanks deze nogal obligate aanbeveling was ik na de eerste twee korte hoofdstukken al gegrepen door de schrijfstijl van de Canadese Esi Edugyan, soepel vertaald door Catalien van Paassen.

Het verhaal begint in 1830 op een suikerrietplantage, maar wordt verteld vanuit de hoofdpersoon als deze 18 jaar is, rond 1836. Hij heeft dan al heel veel omzwervingen achter de rug. Zonder al te diep in te gaan op de wreedheden van het slavenbestaan weet Edugyan de toenmalige volkomen vanzelfsprekendheid van het slavernijsysteem en de plantagelandbouw goed te beschrijven. Zo is het bijvoorbeeld onduidelijk, want onbelangrijk, of Washington in 1818 geboren is op de plantage Faith of een paar maanden eerder aan boord van een illegaal Hollands slavenschip (de slavenhandel was al in 1807 verboden). De slavin die zich meestal over hem ontfermt was vroeger, in Dahomey, een prinses, maar op Faith kapt ze van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat suikerriet. Dat is het leven en George Washington Black, met gevoel voor ironie zo genoemd door zijn plantage-eigenaar Richard Black, weet niet beter. ‘Wash’ is trots als hij als tweejarige onkruid mag schoffelen.

Ideale ballast

Na het overlijden van Richard Black wordt zijn neef Erasmus Wilde de nieuwe plantage-eigenaar. Deze wrede man is niet alleen een product van zijn tijd, maar ook van een nogal disfunctionele Engelse familie, een tweede verhaallijn in het boek. Tussen verschillende leden van de Wildes heersen veel spanningen, zo blijkt als Erasmus’ intellectuele broer Christopher (‘Titch’) op bezoek komt – of is hij op de vlucht voor iets in Engeland? Titch zet zich niet alleen in voor afschaffing van de slavernij in de Britse koloniën, hij is ook geobsedeerd door de wetenschap. Hij is naar Barbados gekomen met als excuus om vandaar met een zelf ontworpen luchtballon het luchtruim te kiezen.

Tijdens een maaltijd in huize Wilde moet de jonge veldneger Wash beide broers bedienen, de eerste keer dat hij in het huis komt. Titch ziet in hem de ideale ballast voor aan boord van zijn Wolkenkliever en regelt met zijn broer dat hij de beschikking krijgt over deze slaaf. Tot verbijstering van Washington behandelt Titch hem eerder als assistent dan als slaaf. Maar in werkelijkheid is Titch vooral met zichzelf bezig zoals blijkt uit een van de eerste vragen die hij aan de volslagen analfabete jongen stelt: “Vertel eens, kind, heb je ooit een vollemaan door een spiegeltelescoop gezien?”

Washington valt van de ene verbazing in de andere, maar de waardering tussen hem en Titch groeit met de dag. Dat gebeurt vooral doordat Wash een natuurtalent blijkt in het natekenen van planten en dieren, want tussen alle activiteiten rond de Wolkenkliever door is Titch geïnteresseerd in alles wat er op Barbados groeit en rondkruipt. Maar is hij is vooral druk bezig met de bouw van zijn luchtballon en Washington groeit snel in zijn rol van assistent.

Irreële stroomversnelling

Het opbouwen van een Wolkenkliever kost veel moeite. Titch regelt nog extra slaven van zijn broer om alle stangen, touwen en zeilen naar de top van Corvus Peak te dragen, waarin we Mount Hillaby herkennen, het hoogste punt van het eiland. Bij een demonstratie van de ballon ontstaat een gasexplosie, waarbij Washington ernstig aan zijn gezicht verbrand raakt. Hoewel hij herstelt, blijft zijn gezicht getekend door een enorm litteken, waardoor hij altijd op zal blijven vallen en zich in geen enkele menigte meer kan verschuilen.

Ondertussen blijven familieproblemen uit het moederland de broers Wilde achtervolgen, bijvoorbeeld in de persoon van neef Philip die slecht nieuws komt brengen maar dat wekenlang voor zich houdt. En dan raken de zaken in een soms nogal irreële stroomversnelling. In het bijzijn van Washington schiet Philip zichzelf door het hoofd. Een radeloze Titch besluit diezelfde avond met zijn assistent het eiland per Wolkenkliever te ontvluchten, ondanks dat er storm op komst is. Een uur na hun overhaaste nachtelijke vertrek komen ze dan ook in een storm boven de Atlantische Oceaan terecht en storten ze neer op een schip. Het is dan 1832.

Noorpoolgebied

Hoewel het de kapitein van het schip duidelijk is dat Christopher Wilde en zijn slaaf voortvluchtig zijn, neemt hij hen mee door de Cariben en zet hen uiteindelijk in Norfolk, Virginia, af. Het komt hen ter ore (het lijkt er in ‘Washington Black’ soms op dat de postvoorziening rond 1830 net zo makkelijk en snel is als tegenwoordig) dat er een prijs staat op het hoofd van Washington vanwege de dood van Philip en omdat hij zich aan zijn werk op de plantage Faith onttrokken heeft. Een premiejager zit hen op de hielen en ze vluchten verder.

Uiteindelijk besluit Titch om zijn vader te gaan zoeken die toch niet dood (het bericht waarmee Philip naar Barbados kwam) lijkt te zijn maar zich in Labrador, in het noordpoolgebied, op zou houden. Ook dit avontuur overleeft Washington maar wel raakt hij Christopher kwijt. Uiteindelijk strijkt hij neer in Nova Scotia waar hij zich in leven houdt met kleine baantjes tot hij Tanna leert kennen. Haar vader is de bekende naturalist G.M. Goff, die al snel geïmponeerd is door Washington’s tekentalent.

Aquarium

Uiteindelijk, het is dan pas 1836, komt Wash met Tanna en haar vader in Londen aan waar ze zich storten op de bouw van het eerste aquarium ter wereld, met levende dieren. Hoewel hij weet dat Goff waarschijnlijk met alle eer gaat strijken, is autodidact Washington de bedenker ervan. Toch bevalt het werk hem goed, vooral omdat hij zo in de nabijheid van Tanna kan zijn. Het verleden laat hem echter niet met rust en hij besluit Titch te gaan zoeken. Tenslotte was dat degene die hem uit de slavernij verlost heeft maar ook degene die hem in het Noordpoolgebied achtergelaten heeft.

De zoektocht leidt in eerste instantie naar Amsterdam, duidelijk een plaats die Edugyan (foto) in de herfst bezocht heeft getuige haar beschrijving van een wandeling van Wash en Tanna langs de Prinsengracht met “onze ogen knipperend tegen een regen die alle kleur uit het landschap leek te trekken”.

Dit is niet de enige keer dat verwezen wordt naar Nederland. Vanaf Washington’s mogelijke geboorte aan boord van een Nederlands schip, via de Hollandaisesaus waar Titch (als enige) gek op is, tot aan het “vette Nederlandse accent” van hun gastheer in Amsterdam speelt ons land een belangrijke bijrol in Washington Black. Hoewel diens avonturen soms van sterk toeval en wonderlijke communicatie aan elkaar hangen, is het boek zonder meer onderhoudende lectuur tegen de achtergrond van het mensonterende slavernijsysteem en haar uitwassen.

Esi Edugyan, Washington Black, Uitgeverij Signatuur, Amsterdam, 2019, ISBN 9789044977844, , 447 pag., €22,99, vertaling: Catalien van Passen

Gerelateerde berichten

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

Het plantageproject waar je spaargeld in zit gaat failliet, de boot waarmee je toeristentrips uitvoert zinkt. Wat doe je dan? Van de nood een deugd maken, dat is de aanpak van de Surinaams-Nederlandse Tessa Leuwsha (1967) en haar Surinaamse partner Sirano Zalman. Samen varen ze het binnenland in met een oude garnalenboot, het avontuur tegemoet. Hun ervaringen tekent Leuwsha op in De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname.

Lees meer
Jaguar

Jaguar

In zijn debuutroman Jaguar vertelt de Colombiaanse schrijver Santiago Wills de bloedige recente geschiedenis van zijn land aan de hand van het levensverhaal van de paramilitaire commandant Martín Pardo en zijn half tamme jaguar Ronco.

Lees meer
De vlaktes

De vlaktes

De vlaktes van de Argentijnse schrijver Federico Falco (1977) behoorde in 2020 tot de finalisten voor de Spaanse Premio Herralde de Novela en is nu in het Nederlands vertaald. Een boek over rouw en verlies, die de verteller de stad doen ontvluchten en terugkeren naar het landschap van zijn jeugd, de uitgestrekte pampa. In de stilte kijkt hij terug op de breuk met zijn geliefde. De moestuin en zijn herinneringen helpen hem zich opnieuw te hechten, aan de eindeloze vlaktes om hem heen.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This