Geen Chileense zangeres is zo bekend als Violeta Parra (1917-1967). Ze geldt als de moeder van het Nieuwe Chileense lied, dat traditionele volksmuziek verbindt met maatschappijkritiek. Haar lied Gracias a la Vida is wereldberoemd. Begin oktober opende president Bachelet een aan haar gewijd museum in Santiago.
”De bijdrage van Violeta Parra aan het culturele erfgoed van Chili én Latijns Amerika was en is tot op de dag van vandaag van onschatbare waarde en heeft een onuitwisbaar stempel achtergelaten op ons gehele continent”, sprak de socialistische president Michelle Bachelet op 4 oktober bij de opening van het Violeta Parra Museum in de Chileense hoofdstad Santiago. Op die dag was het 98 jaar geleden dat de zangeres werd geboren. Vlak voor haar dood in 1967 bracht ze haar beroemdste lied uit: Gracias a la Vida. Dat lied is sindsdien door vele anderen, zoals Mercedes Sosa en Plácido Domingo, op meeslepende wijze vertolkt (Onderaan dit artikel vindt u een vertaling van de liedtekst).
De in 1917 geboren Violeta del Carmen Parra Sandoval groeide op in het landelijke zuiden van Chili als dochter van een muziekleraar. Na de dood van haar vader in 1929 moest ze van school af om aan eten te komen. Als twaalfjarige componeerde ze al muzieknummers, die later van onschatbare waarde bleken te zijn. In haar tienerjaren trad Violeta, samen met haar zusje Hilda, op in de buitenwijken van Santiago. Daar leerde ze haar eerste echtgenoot, Luis Cereceda, kennen. Uit de relatie met deze vakbondsman en militante communist werden twee kinderen geboren, Isabel en Ángel, maar het huwelijk met de drankzuchtige Luis hield geen stand.
Folkloriste
Na haar scheiding ging Violeta steeds meer op zoek naar authentieke muziek en zegde ze het commerciële repertoire met de Barillito de cerveza, een oorspronkelijke Beierse polka, vaarwel. Eerst ontdekte ze de flamenco, waarin de Spaanse zigeunerziel doorklinkt. Vooral op aanraden van haar broer, de dichter Nicanor Parra, en Pelusita, de grootmoeder van haar tweede echtgenoot Luis Arce, maakte Violeta begin jaren vijftig kennis met de mystieke muziek- en zangtradities van het Chileense platteland.
Zo ontwikkelde ze zich tot een folkloriste. Daarbij ging ze spelen op de gitarrón, een uit de 16e eeuw daterende 25-snarige Chileense gitaar. Bij dit exotische snaarinstrument gebruikt men vier snaren, terwijl de overige 21 resoneren. Violeta’s liederen bevatten een flinke dosis maatschappijkritiek, maar ze bleef ook ruimte bieden aan thema’s als religie, liefde en humor. Met haar aansluiten bij volksmuziek en het bekritiseren van uitbuiting en onderdrukking legde Violeta de basis voor ‘La Nueva Canción Chilena’, een beweging die met haarzelf en zangers als Víctor Jara en muziekgroepen als Quilapayún en Inti-Illimani grote invloed zou krijgen.
Toen Violeta in 1955 voor EMI-Odeon een tweetal platen uitbracht, waaronder het wereldwijd bekende nummer Qué pena siente el alma (Welk een smart voelt de ziel) was haar roem gevestigd. Dat jaar werd ze als folkorezangeres van Chili onderscheiden met de ‘Premio Caupolicán’. De veelzijdige kunstenares maakte ook ceramiek, schilderijen, beeldhouwwerken en wandkleden (arpilleras) en gaf daar ook les in. Aan de universiteit van Concepción zette ze het Museum van Volkskunst op.
Louvre
Na reizen door de Sovjet-Unie, Finland, Duitsland en Italië vestigde Violeta zich begin jaren zestig in Parijs, waar ze in contact kwam met de Europese culturele elite. Als eerste Latijns-Amerikaanse kunstenaar had ze een solo-expositie in het Louvre. Ze gaf gastcolleges aan de Sorbonne en de bekende linkse uitgeverij Maspero publiceerde haar boek Poésie des Andes. In Parijs componeerde ze ook Canciones Reencontradas (Teruggevonden liederen), een album met revolutionaire liederen die er niet om liegen. Op een feest van het communistische dagblad L’Humanité verzorgde Violeta met haar kinderen Isabel en Ángel een groots optreden. Vlak voor haar terugkeer naar Chili in 1965 vernam ze dat haar jongste kind uit haar tweede huwelijk was overleden.
Op haar verjaardag in 1960 had Violeta Gilbert Favre ontmoet. Ondanks haar vrijheidsdrang was ze hevig verliefd geworden op de negentien jaar jongere Zwitserse musicus en antropoloog. In Latijns Amerika leerde Favre op virtuoze wijze quena bespelen, een typische fluit uit het Andesgebied. Later richtte hij in Bolivia de volksmuziekgroep Los Jairas op.
Beide kunstenaars beleefden samen een gepassioneerde gecompliceerde liefdesverhouding die vijf jaar duurde. Na de breuk verwerkte de zangeres haar immense verdriet door een nieuw lied te componeren, net zoals ze dat voor haar twee eerdere grote liefdes deed. Korte tijd later, na het uitkomen van haar album Las Últimas Composiciones de Violeta Parra, beroofde ze zich op 5 februari 1967 van het leven. Hoe is dit te verklaren van een vrouw die slechts enkele maanden eerder het onvergetelijke Gracias a la vida zong? Was het woord ‘ultiem’ misschien een afscheid en een verwijzing naar wat komen ging? De Argentijnse dichter en zanger Atahualpa Yupanqui verwoordde het zo: “Violeta had veelkleurige vogels in haar hoofd. Om ze te bevrijden heeft ze een gaatje geboord, maar ze schoot er ook haar leven bij in”. Drie jaar na Violeta’s dood schreef de beroemde Chileense dichter Pablo Neruda voor haar het prachtige gedicht Elegía para cantar (Klaagzang voor het zingen).
Rebels
Violeta bleef voortleven na haar dood. Tijdens de dictatuur van generaal Pinochet (1973-1990) waren haar liederen verboden en werden haar platen vernietigd. Maar in kleine kring bleven tegenstanders van de dictatuur de liederen van Violeta en Victor Jara zingen, als inspiratiebron voor verzet tegen de onderdrukking.
Ook nu nog, bijna vijftig jaar na haar dood, is de herinnering aan de belangrijkste Chileense zangeres springlevend. De film Violeta se fue a los cielos (Violeta ging naar de hemel) uit 2011, gebaseerd op de gelijknamige biografie van haar zoon Ángel Parra en geregisseerd door Andrés Wood, was in Chili en internationaal een groot succes. Deze indrukwekkende speelfilm over Violeta’s roerige leven laat ook de donkere en manische kant zien van de rebelse zangeres, die nooit de eenvoudige weg koos en boven alles haar onafhankelijkheid wilde bewaren, zowel op artistiek als op amoureus gebied.
“Mijn moeder was communiste, maar misschien is het passender haar te omschrijven als solidair”, zei zanger en schrijver Ángel Parra, die samen met zijn zus en zangeres Isabel de Violeta Parra Stichting leidt, in een interview. “Net als Pablo Neruda en Salvador Allende wilde mijn moeder Chili, dat na de staatsgreep van 1973 de kraamkamer van een individualistische ingestelde economie werd, teruggeven aan het volk.” Als sympathisant van de socialistische president Allende werd Ángel na de staatsgreep gevangengezet in concentratiekamp Chacabuco. Hij vindt het belangrijk dat de jeugd kennismaakt met de nalatenschap van zijn moeder, als een waarschuwing tegen onderdrukkende regimes. De bevlogen musicus bedient zich van dezelfde sociale thematiek als zijn moeder. “Mama had de gave om van een afzonderlijke strofe, van een fractie van een melodie een lang gedicht te componeren. Ze was niet enkel compileerster, maar ook verwekster, vroedvrouw en moeder van tal van liederen die opgenomen zijn in de Chileense traditie.”
Multifunctioneel museum
Na het einde van de dictatuur in 1990 duurde het nog jaren voor de nalatenschap van Violeta een goede plek kreeg. In 2006, aan het begin van haar eerste ambtstermijn, kondigde president Michelle Bachelet de oprichting aan van een multifunctioneel museum, dat geheel door de staat betaald zou worden. De Violeta Parra Stichting besloot daarop het gehele oeuvre van Violeta aan de Chileense staat te doneren. Negen jaar later kon Bachelet, inmiddels voor de tweede keer president, het museum openen.
Naast een overzichtstentoonstelling over haar leven herbergt het museum ook Parra’s schilderijen, ceramiek, beeldhouwwerk en wandkleden (arpilleras) en unieke audiovisuele fragmenten. Op weg naar de eerste verdieping maakt de bezoeker kennis met de versregels van het gedicht Defensa de Violeta Parra (Verdediging van Violeta Parra). Dat werd na haar dood geschreven door haar inmiddels 101-jarige broer Nicanor Parra, beroemd dichter/antidichter en wiskundige en in 2011 bekroond met de Cervantes-prijs, de meest prestigieuze literaire prijs in de Spaanstalige wereld. Ook kan het publiek de film Violeta se fue a los cielos bekijken. De tweede verdieping biedt ruimte aan een auditorium voor ongeveer 120 personen. Het gebouw dat de naam La Jardinera draagt, bevindt zich in hartje Santiago: Vicuña Mackenna 37, vlak bij de Plaza Italia. Om veel mensen naar het museum te trekken, is het museum tot eind 2015 december gratis toegankelijk. Bachelet vertelde bij de opening dat de voorbereidingen voor de viering van de honderdste geboortedag in 2017 van de moeder van het Nieuwe Chileense lied al in volle gang zijn.
Lees ook onze recensie van de film Violeta se fue al los cielos.
Voor meer informatie over het museum: www.museovioletaparra.cl
Vertaling Gracias a la vida
Dank aan het leven dat me zoveel heeft gegeven.
Het gaf me twee ogen, die, als ik ze open,
perfect het zwart van het wit onderscheiden
en in de hoge hemel, de met sterren bezaaide diepte
en in de menigte de man van wie ik houd.
Dank aan het leven dat me zoveel heeft gegeven.
Het heeft me gehoor gegeven dat in zijn volle bereik,
de nacht en de dag, krekels en kanaries
hamers, turbines, geblaf en regenbuien opvangt,
en de zo tedere stem van mijn geliefde.
Dank aan het leven dat me zoveel heeft gegeven.
Het heeft me geluid en het alfabet gegeven;
daarmee de woorden die ik denk en spreek:
moeder, vriend, broer en licht dat de weg verlicht
naar de ziel van degene die ik liefheb.
Dank aan het leven dat me zoveel heeft gegeven.
Het heeft vaart aan mijn vermoeide voeten gegeven;
met hen liep ik door steden en plassen,
stranden en woestijnen, bergen en vlakten,
en door jouw huis, jouw straat en jouw tuin.
Dank aan het leven dat me zoveel heeft gegeven.
Het heeft me een hart gegeven dat heftig slaat
als ik de vrucht van het menselijk verstand zie,
als ik het goede zo ver van het kwade zie,
als ik in de diepte van jouw heldere ogen kijk.
Dank aan het leven dat me zoveel heeft gegeven.
Het heeft me de lach en de traan gegeven.
Zo onderscheid ik geluk van verdriet,
de twee elementen die mijn lied vormen,
en jullie lied, dat eenzelfde lied is,
en het lied van allen, dat mijn eigen lied is.
Dank aan het leven.
Bron: songteksten.net (zonder naam van vertaler)
