Politiek & Maatschappij

Aandacht voor activisten onontbeerlijk
Ondanks vredesonderhandelingen en de aanwezigheid van een formele rechtsstaat is Colombia nog steeds een land in oorlog. De strijd tussen regering en guerrillabeweging Farc is nog niet beëindigd en activisten worden regelmatig gecriminaliseerd of zelfs vermoord. Reden genoeg om de situatie in Colombia onder de loep te nemen. Te meer daar Nederlandse energiebedrijven kolen betrekken van bedrijven die zich schuldig maken aan mensenrechtenschendingen.

Colombia is anno 2015 een ‘land in oorlog’. Een oorlog die al zo lang aan de gang is – ruim een halve eeuw –  dat onduidelijk is wanneer deze begonnen is en waarover gevochten wordt. Het doet denken aan Oorlog en Vrede uit 1869 waarin Lev Tolstoi de lotgevallen beschrijft van een aantal Russische families tegen de achtergrond van de Napoleontische invasie van Rusland zo’n 55 jaar eerder. Oorlog was in de 19e eeuw in Rusland nooit ver weg en vaak was onduidelijk wat oorzaak was en wat gevolg. In Colombia wordt de periode rond 1960 vaak genoemd als begin van La Violencia (het geweld), maar ook daarvoor was er in feite al sprake van een burgeroorlog. Volgens de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHR) telt Colombia zo’n 5,7 miljoen interne vluchtelingen, bewust van huis en haard verdreven of gevlucht voor het oorlogsgeweld of de daaruit voortvloeiende wetteloosheid.

Ondanks dat Colombia democratische verkiezingen kent en de economie mooie groeicijfers toont, speelt de burgeroorlog op de achtergrond altijd een rol. Zelfs terwijl er tussen overheid en guerrillaleger FARC sinds 2012 onderhandeld wordt over vrede, flakkert de strijd regelmatig nog hoog op. Een strijd waarbij alle betrokkenen – leger, guerrillabewegingen, drugsbendes, paramilitairen –  ernstige mensenrechtenschendingen plegen. Tegelijk zijn er delen van de rechtsstaat die functioneren en kunnen activisten legaal opereren.

Vogelvrij

Vaak worden activisten echter ook vogelvrij verklaard door één of meerdere gewapende groeperingen en moeten zij hun activiteiten met de dood bekopen. Het is daarom cruciaal dat de mensenrechtensituatie in het land nauwlettend gevolgd wordt door mensen van buiten om deze activisten (onder wie advocaten, vakbondsleiders en inheemse leiders) te ondersteunen. Zo bezocht in augustus 2014 een internationale delegatie van juristen voor de vierde keer Colombia. Afgelopen april publiceerde ze haar conclusies in Colombia at the Crossroads – The vital role of lawyers and human rights defenders for real justice and peace (foto). Nederlandse en Belgische juristen speelden een belangrijke rol, zowel bij de Caravana, zoals de werkbezoeken genoemd worden, als bij de totstandkoming van het rapport. Onlangs heeft de Nederlandse stichting Advocaten voor Advocaten besloten de Lawyers for Lawyers Award 2015 toe te kennen een de Colombiaanse mensenrechtenactivist Jorge Eliecer Molano Rodríguez.

Straffeloosheid

Steun aan en aandacht voor de positie van activisten in Colombia blijft belangrijk. Volgens de gerenommeerde Ierse organisatie Frontline Defenders zijn er alleen al in het eerste kwartaal van 2015 niet minder dan negentien mensenrechtenactivisten in het land vermoord. Gerechtelijk onderzoek om de daders van dit soort aanslagen op te sporen en te berechten komt nog veel te weinig voor, waardoor straffeloosheid de norm blijft en de oorlog nog steeds, op elk moment, kan toeslaan. Sterker nog, veel activisten worden bewust gecriminaliseerd door de overheidsdiensten om hen op die manier af te houden van hun legitieme werk. De belangrijkste aanbevelingen uit het rapport Colombia at the Crossroads zijn dan ook dat de overheid a) meer middelen ter beschikking stelt van het gerechtelijk apparaat inclusief beschermende maatregelen indien noodzakelijk, en b) meer respect toont voor het recht en de rechtsstaat inclusief de rechtmatigheid van het werk van advocaten en andere mensenrechtenactivisten.

Bloedkolen

Veel mensenrechtenschendingen vinden tegenwoordig plaats in gebieden waar grote economische belangen op het spel staan. Intimidatie van en moord op bewoners van gebieden die zich al dan niet verzetten tegen de belangen van grootschalige plantagelandbouw of mijnbouw zijn nog steeds aan de orde van de dag. Vorig jaar publiceerde de organisatie PAX voor Vrede het rapport The Dark Side of Coal, over de vermeende betrokkenheid van mijnbouwbedrijven bij paramilitair geweld in het noorden van Colombia. Volgens het rapport zijn tussen 1996 en 2006 in totaal 3.100 mensen door paramilitairen vermoord en zijn 55.000 boeren van hun land verdreven. Volgens zowel daders als getuigen werden de paramilitairen betaald door de mijnbouwbedrijven Drummond en Prodeco en wisselden zij onderling strategische informatie uit.

Samenzwering

Deze mijnbouwbedrijven profiteren nog steeds van deze mensenrechtenschendingen, onder meer doordat ze exploiteren op of naast land dat door de eigenaren onder grote druk verkocht is of gewoon is geroofd. De slachtoffers hebben nooit compensatie of erkenning gekregen van de mijnbouwbedrijven en zij en hun vertegenwoordigers worden nog steeds bedreigd. Volgens PAX moeten Nederlandse energiebedrijven, maar ook havens en kolenterminals die deze ‘bloedkolen’ overslaan, verhaal halen bij Drummond en Prodeco, zodat die zich inspannen voor erkenning en compensatie van de slachtoffers en actief de huidige mensenrechtenschendingen bestrijden. Inmiddels wordt PAX zelf door Drummond beschuldigd van samenzwering met het doel het bedrijf af te persen in een door het bedrijf aangespannen rechtszaak tegen Amerikaanse en Colombiaanse mensenrechtenadvocaten.

Dialoog

Minister Lilianne Ploumen van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking stelt dat rechtszaken niet de oplossing zijn en zelden leiden tot een constructieve dialoog. Ze deed haar uitspraak tijdens een besloten conferentie begin deze maand in Den Haag over ketenverantwoordelijkheid in de steenkoolsector, waar een vertegenwoordiging van Drummond toeluisterde. Ze vindt dat mijnbouwbedrijven kritischer op hun eigen optreden  moeten zijn. Zo zouden ze de klachten van slachtoffers serieuzer moeten nemen om tot een verzoening van mijnbouw en mensenrechten te komen. Ploumen, die vorig jaar een bezoek bracht aan het Colombiaanse mijnbouwgebied in de departementen César en La Guajira, pleitte er verder voor dat Europese afnemers van Colombiaanse steenkool aandringen op een dergelijk proces van verzoening. Die druk kan volgens de minister succes hebben omdat Colombiaanse steenkool cruciaal is voor de Europese energievoorziening en omdat de export van steenkool een van de aanjagers van de Colombiaanse economie is.

In haar toespraak benadrukte Ploumen dat de Colombiaanse overheid al meerdere stappen in de goede richting heeft gezet. Ze noemde de Ley de Víctimas (de wet uit 2012 die de compensatie van de slachtoffers van het gewapende conflict regelt), maar stelde tegelijkertijd dat de uitvoering van deze wet in veel regio’s weinig voorstelt. Nog geen vijf procent van alle geregistreerde slachtoffers heeft tot op heden enige compensatie ontvangen. In een departement als César, waar voormalige paramilitairen nog steeds een belangrijke rol spelen, moet het hele proces nog van de grond komen. Misschien is het niet meer overal in Colombia oorlog, maar veel families kunnen nog steeds niet in vrede leven.