Politiek & Maatschappij

Commissie tegen straffeloosheid in Guatemala stopt

3 september 2019

Sandra Cuffe

Betekenis van CICIG

Guatemalteken vrezen dat de corruptie zal bloeien nu het mandaat van CICIG vandaag, dinsdag 3 september, officieel eindigt. Afgelopen zaterdag was het een jaar geleden dat de Guatemalteekse president Jimmy Morales aankondigde dat hij het mandaat van de door de Verenigde Naties gesteunde internationale commissie tegen straffeloosheid in Guatemala (CICIG) niet zou verlengen.

In de afgelopen twaalf jaar heeft CICIG samen met Guatemalteekse onderzoekers en officieren van justitie samengewerkt om criminele netwerken die verweven zijn met de staatsmacht te ontmantelen. “CICIG was een innovatief experiment”, zei VN-vertegenwoordiger Laura Flores eerder deze maand. “Het werd een mijlpaal op wereldschaal”, voegde ze eraan toe.

Wat behelsde CICIG?

1. CICIG ging nooit alleen over corruptie
De bekendheid van CICIG schoot omhoog in 2015 toen het onderzoek van de commissie naar een crimineel netwerk waarbij de belasting- en het douaneagentschap betrokken waren, leidde tot het ontslag en de arrestatie van toenmalig president Otto Pérez Molina (foto). Daarna volgden vicepresident Roxana Baldetti en andere functionarissen wegens fraude, omkoping en andere aanklachten. De wortels van de corruptiering La Linea strekten zich decennia terug uit tot netwerken die onder militair bewind waren gevestigd te midden van een 36-jarige burgeroorlog tussen de militairen en linkse rebellen. Naar schatting 200.000 mensen werden gedood tijdens het conflict van 1960-1996. Een waarheidscommissie en rechtbanken hebben geconstateerd dat statelijke actoren genocide hebben gepleegd tegen inheemse Mayaburgers.

Tijdens de oorlog hebben militairen en geheime diensten langdurige criminele netwerken voortgebracht die als verborgen machten werken achter de schermen van politiek en bedrijfsleven. Ze staan in Guatemala bekend als CIACS: illegale groepen en clandestiene veiligheidsapparaten. Als onderdeel van de vredesakkoorden die een einde maakten aan het gewapende conflict, erkende de regering haar verplichting om elke manifestatie van CIACS te bestrijden. Een rechterlijke uitspraak stopte een regeringsovereenkomst van 2004 met de VN om CIACS te onderzoeken, maar nieuwe onderhandelingen leidden tot de oprichting van CICIG in 2007. CICIG wordt vaak een ‘anti-corruptie-orgaan’ genoemd, maar de vervolging van hoge ambtenaren is slechts één tastbaar resultaat van een veel diepere doelstelling. De commissie heeft ook gewerkt aan substantiële hervormingen van verkiezingen en justitie.

2. Clandestiene apparaten ‘handhaven staatscontrole’
Het mandaat van CICIG eindigt precies omdat de commissie erin is geslaagd het probleem in Guatemala aan te pakken, zei commissaris Iván Velásquez (foto) tijdens de presentatie van het eindrapport van CICIG eind augustus. “CIACS hebben de staat in hun macht”, zei hij, eraan toevoegend dat de commissie te dicht bij de centrale kern van de clandestiene apparaten kwam. Het rapport, Guatemala: Captured State, onthult hoe CIACS werken als illegale politiek-economische netwerken op alle niveaus en takken van de overheid met macht die veel verder reikt dan één regering.

CICIG bracht meer dan 120 zaken naar voren, verkreeg meer dan 400 veroordelingen en bracht meer dan 70 criminele netwerken aan het licht, maar haar werk was nog lang niet klaar. “De afwezigheid van CICIG opent de deur voor de actoren die zijn geïdentificeerd als degenen die verantwoordelijk zijn voor structuren die zijn gewijd aan corruptie en straffeloosheid, vooral met betrekking tot het beheer van staatsfondsen. Ze voelen zich vrij om door te blijven gaan”, aldus Iduvina Hernández, directeur van de Vereniging voor de Studie en Bevordering van Veiligheid in Democratie. “Die vrijheid kan worden gevonden in het feit dat ze terugkeren naar hun oorsprong, dat wil zeggen dat ze illegale groepen en clandestiene beveiligingsapparaten zijn – repressieve structuren die macht uitoefenen en banden hebben met de georganiseerde misdaad,” zei ze.

3. De CICIG-crisis gaat niet alleen over CICIG
In 2017 begon CICIG onderzoek te doen naar president Jimmy Morales (foto) en de regerende FCN-partij voor vermeende illegale campagnefinanciering tijdens de presidentsverkiezingen van 2015. De zoon en broer van Morales werden ook onderzocht wegens corruptie, maar werden allebei deze maand vrijgesproken. Morales en zijn bondgenoten begonnen in 2017 actie te ondernemen tegen CICIG en commissaris Velásquez en zijn sindsdien niet meer gestopt. Nadat Morales in 2018 had aangekondigd dat hij het mandaat van CICIG niet zou verlengen, verklaarde de regering Velásquez tot een bedreiging voor de nationale veiligheid en werd hem verboden het land binnen te komen.

Morales beschuldigde CICIG van selectieve en ideologisch gemotiveerde vervolging en beweerde dat de commissie de Guatemalteekse wet schond en “gerechtelijke terreur” zaaide in het land. Het Constitutionele Hof oordeelde tegen het verbod, maar de regering van Morales tartte openlijk de uitspraak, wat leidde tot een voortdurende crisis van de constitutionele orde en de rechtsstaat die CICIG overstijgt. De campagne om CICIG te sluiten is vooral geleid door doelwitten van strafrechtelijke onderzoeken, onder wie Morales, en ging gepaard met pogingen om kritische  Guatemalteekse instellingen en ambtenaren te ondermijnen en zelfs te verwijderen: het Constitutionele Hof, het hoofd van het speciale kantoor van de openbare aanklager voor straffeloosheid (FECI) en de mensenrechtenombudsman.

FECI is in 2008 opgericht om met CICIG samen te werken. FECI vervolgt in feite de zaken; CICIG was medeaanklager. Na maanden van onzekerheid over de toekomst van FECI in het licht van de sluiting van CICIG, bevestigde de procureur-generaal donderdag dat FECI met bestaand en extra personeel zal doorgaan. De tientallen hoogopgeleide Guatemalteken die rechtstreeks voor CICIG werkten komen naar verluidt in aanmerking voor posten bij FECI, maar er is geen toezegging gedaan om ze op te nemen.

4. CICIG zal niet snel terug zijn
In juni dit jaar zijn er algemene verkiezingen gehouden. Peilingen hebben consequent aangetoond dat meer dan 70 procent van de Guatemalteken CICIG ondersteunt. Duizenden hebben geprotesteerd tegen het besluit van Morales om het mandaat te beëindigen en verschillende presidentskandidaten beloofden te vechten voor de verlenging of terugkeer ervan, maar geen van hen bemachtigde een plaats in de presidentsverkiezingen van 11 augustus.

“Er is veel steun voor CICIG, maar het lukte mensen niet om dat in duidelijke politieke partijposities te vertalen”, meent José Carlos Sanabria, directeur van de sociaal-politieke eenheid bij de Vereniging voor Onderzoek en Sociale Studies. De verkozen, aanstaande president Alejandro Giammattei stelde een nieuwe nationale commissie voor corruptie voor. Hij zei afgelopen week dat die zal bestaan uit drie Guatemalteken, die worden geselecteerd  na dialoog met verschillende sectoren. Hij gaf geen details over de reikwijdte of functies van de commissie.

Giammattei, die op 14 januari 2020 aantreedt, verklaarde ook dat Amerikaanse functionarissen deel zullen uitmaken van zijn voorgestelde commissie. De regering van de Verenigde Staten was een belangrijke voorstander en financierder van CICIG gedurende de eerste tien jaar, maar gaf de regering van Morales in wezen een stilzwijgend groen licht om het te sluiten. De VN zullen prioriteit blijven geven aan steun voor de justitiële sector, zei Rebeca Arias, de coördinator van de VN in Guatemala.

5. De toekomst van de rechterlijke macht staat op het spel
De verkiezingen van Giammattei en van het volgende Congres zijn niet de enige die samenvallen met de CICIG-sluiting dit jaar. De belangrijkste gerechtelijke benoemingsprocedures zijn momenteel aan de gang. Rechters van het Hooggerechtshof hebben een ambtstermijn van vijf jaar, anders dan de ambtstermijn van vier jaar voor uitvoerende en wetgevende functies. Maar dit jaar zijn ze aan de beurt. Speciale commissies  zullen uiteindelijk beslissen welke genomineerden de Congresstemmen halen.

Het benoemingsproces verloopt snel en zal naar verwachting worden afgerond door de huidige, vertrekkende parlementariërs, van wie velen het onderwerp zijn van CICIG-onderzoeken. “Met de verkiezingen van de rechtbanken in deze omstandigheden doet Guatemala niet zozeer een stap achteruit, maar staat het voor een afgrond”, aldus Iduvina Hernandez.

Dit artikel is uit het Engels vertaald en licht bewerkt door Maja Haanskorf

Al Jazeera

Gerelateerde berichten

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Afgelopen jaar is de wereld weer iets minder democratisch geworden en in Latijns-Amerika is de terugval het grootst. Dat komt met name door de scherpe daling van het democratiegehalte van een aantal Midden-Amerikaanse landen. Van het idee van twintig jaar geleden dat de democratie in Latijns-Amerika vrij stevig was verankerd, is weinig meer over. Zo blijkt uit de Democracy Index 2023.

Lees meer
Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

De uitzending was woensdagavond 1 november, maar kan op Uitzending gemist worden teruggekeken. In de laatste uitzending van dit seizoen vertelt de in Nederland woonachtige Ana haar verhaal. Tien jaar geleden werd middels DNA-onderzoek vastgesteld dat zij tot de zogenaamde roofbaby’s behoort. Haar beide ouders zijn tijdens de Videla-dictatuur vermoord. Haar moeder was vijf maanden zwanger toen zij werd gearresteerd. Op één klein berichtje kort na haar arrestatie werd nooit meer iets van haar vernomen. Haar dochter Ana is geadopteerd, iets dat zij pas op 36-jarige leeftijd te horen kreeg.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This