Bevolking keert zich af van de politiek
Zondag 11 augustus won de rechtse kandidaat Alejandro Giammattei met een ruime meerderheid van 58 procent de tweede ronde van de Guatemalteekse presidentsverkiezingen. Verliezer was Sandra Torres van de zich sociaaldemocratisch noemende partij UNE; zij wist 42 procent van de kiezers voor zich te winnen. Giammattei steunt niet op een echte meerderheid, want slecht veertig procent van de kiesgerechtigden stemde daadwerkelijk. Van hen stemde ruim vijf procent blanco of ongeldig. In de eerste ronde op 16 juni was de opkomst hoger: 62 procent.
Op de verkiezingsdag zelf riepen artiesten in het hele land via sociale media de bevolking op te gaan stemmen: “Het is een recht en je verantwoordelijkheid als burger van de samenleving”. Ze plaatsten foto´s van zichzelf op Facebook en Instagram, met inkt op de vingertop als bewijs van het uitbrengen van hun stem. Dat de meerderheid niet ging stemmen, is een uiting van de afkeer van de bevolking van de politiek. Zowel Giammattei als Torres worden beschuldigd van corrupte praktijken. Ze zouden ook betrokken zijn bij de georganiseerde misdaad. Beiden willen dat de CiCig, de Internationale Commissie tegen Straffeloosheid in Guatemala van de Verenigde Naties, uit het land verdwijnt. Verkiezingen leveren slechts teleurstellingen op en brengen geen veranderingen en verbeteringen teweeg. Politiek gaat over macht en niet over keuzes voor de toekomst. Gedane beloftes worden niet nagekomen.
Woedende bevolking
Vier jaar geleden was de verkiezingsuitslag verrassend, een stem voor iemand van buiten de politieke arena, die zich afzette tegen de verrotte politiek: Jimmy Morales, een man met weinig politieke en bestuurlijke ervaring. De bevolking liet vooral een proteststem horen, niet gebaseerd op een politiek programma. Helaas heeft deze nu aftredende president het land niet veel goeds gebracht. Over Guatemala komen vooral berichten van een toename van corruptie, geweld, criminaliteit, emigratie en armoede naar buiten. Ook probeerde Morales het werk van CiCig een halt toe te roepen. Deze commissie, opgericht in 2007 op basis van een verdrag van de Verenigde Naties en Guatemala, onderzoekt infiltratie in overheidsinstellingen waardoor de straffeloosheid in het land versterkt wordt. CiCig is er in de loop der jaren in geslaagd een aantal prominente politici door het eigen Openbaar Ministerie te laten vervolgen.
Ook is de bevolking woedend op Morales omdat die in de laatste weken van zijn presidentschap een deal sloot met de regering van Donald Trump. Migranten uit El Salvador en Honduras op weg naar de Verenigde Staten moeten bij hun doortocht door Guatemala eerst daar asiel aanvragen. Maar Guatemala heeft zelf al grote moeite om de eigen emigratiestroom richting VS te beteugelen en is een straatarm land. Onder dreiging van Trump dat hij anders tarieven zou gaan heffen op geldovermakingen van Guatemalteekse migranten naar Guatemala, een belangrijke inkomstenbron van het land, is deze deal tot stand gekomen.
Trouwe aanhangers
Tijdens de eerste verkiezingsronde eindigde Torres als eerste met 25 procent van de stemmen voor Giammattei met 14 procent. Tijdens de beslissende tweede ronde bleven vooral aanhangers uit de rurale regio´s Torres trouw. Hier was ze actief met haar populaire sociale zekerheidsprogramma’s, die kenmerkend waren voor de regering van haar toenmalige echtgenoot, president Álvaro Colom (2008-2012). Haar campagne richtte zich vooral op kiezers in deze arme regio’s die overheidssteun goed kunnen gebruiken. In de stedelijke gebieden en in Guatemala-Stad stemde meer dan tachtig procent van de kiezers op de rechtse Giammattei. Torres accepteerde haar nederlaag en feliciteerde Giammattei met zijn overwinning.
Slachtoffer van de politiek
Alejandro Giammattei Falla, geboren in Guatemala-Stad, 63 jaar oud en getrouwd met Roxana Cáceres, vader van drie kinderen, is een traditionele familieman. Hij studeerde geneeskunde, maar werd zelf ernstig ziek. Met veel kracht en doorzettingsvermogen wist hij zijn ziekte te overwinnen. Zijn medische carrière bestond uit superviseren en het opzetten en managen van medische programma’s.
Al jong werd hij gevraagd als directeur van het openbaarvervoersbedrijf in Guatemala-Stad. Daarna werkte hij als tweede commandant en directeur van de grootste brandweerkazerne. In 1991 vroeg de burgemeester van Guatemala-Stad (Óscar Berger) de nog relatief jonge Giammattei directeur van het waterleidingbedrijf (Empaque) te worden. In 1993 was hij privésecretaris van de vice-president en betrokken bij het uitvoeren van diverse programma’s voor het micro- en kleinbedrijf.
In 2005 ging hij onder president Óscar Berger aan de slag als directeur van het gevangeniswezen. De regering wilde orde op zaken stellen in de gevangenissen en mede dankzij Giammattei lukte dit binnen een jaar. Daarbij werden wel zeven gevangenen geëxecuteerd. Het Openbaar Ministerie (MP) en de CiCig hielden hem hiervoor mede-verantwoordelijk. Een paar jaar later, tijdens het presidentschap van Álvaro Colom (toenmalige echtgenoot van Sandra Torres) werd Giammattei hiervoor in staat van beschuldiging gesteld. Als directeur zou hij verantwoordelijk zijn geweest voor buitengerechtelijke executies. Giammattei werd gevangengezet, maar na een jaar door het Hooggerechtshof vrijgesproken. Hij voelde zich slachtoffer van de politiek en van de CiCig. Daarover schreef hij een gedetailleerd boek, Relato de una injusticia: caso Giammattei, (Verslag van een onrecht: de zaak Giammattei).
Eindelijk succes
Giammattei is voor verschillende partijen kandidaat geweest voor het burgemeesterschap van Guatemala-stad en het presidentschap van Guatemala. In 2007 probeerde hij als presidentskandidaat voor de Grote Nationale Alliantie (GANA) Óscar Berger op te volgen. In 2011 was hij presidentskandidaat voor de Centrumpartij van sociale actie (CASA) en in 2015 voor de partij Kracht (FUERZA). Maar het lukte steeds niet de verkiezingen te winnen.
In 2017 richtte Giammattei de partij Wij gaan voor een ander Guatemala (VAMOS) op. Zijn kiezers zijn vooral te vinden in het leger en bij de conservatieve elite, net als bij zijn voorgangers. VAMOS is een partij met een rechtse ideologie. De partij is tegen abortus en het homohuwelijk en wil de doodstaf opnieuw invoeren. Vlak na zijn overwinning sprak Giammattei de bevolking toe: “We gaan Guatemala opnieuw opbouwen.” Opbouwen, verbouwen of een nieuw fundament? Wat zeker is dat hij meteen flink onder druk staat, ook in de buitenlandse politiek. Net gekozen reageerde hij op de migratiedeal tussen Morales en Trump. Giammattei wil deze deal van tafel vegen.
Opkomende linkse krachten
De strijd om het presidentschap is gestreden, maar veel inwoners hebben zich afgekeerd van het politieke toneel. Ze richten zich op hun eigen leven, vaak een kwestie van overleven. Kan de familie genoeg sparen om iemand de barre tocht naar de Verenigde Staten, het beloofde land, te laten maken, voordat de muren zo hoog zijn dat er niemand meer overheen kan?
In januari 2020 wordt Giammattei als president geïnstalleerd. In de komende maanden wordt duidelijk wie belangrijke posten onder hem krijgen. Als bondgenoot van de huidige president kan niet worden verwacht dat hij in staat is en de wil heeft het land uit de extreme armoede te halen. Misschien is het belangrijker om kleine opkomende linkse krachten in de gaten te houden. Thelma Cabrera van de Movimiento para la Liberación de los Pueblos (MLP, Beweging voor de Bevrijding van de Volkeren) zet zich in voor daadwerkelijke gelijke rechten voor de inheemse bevolking. Tot verbazing van de rijke elite slaagde z erin mee te doen aan de presidentsverkiezingen. Ze kreeg in de eerste ronde meer dan tien procent van de stemmen.
