Politiek & Maatschappij

Terug naar af

“Discriminatie en ongelijkheid blijven de norm in de Amerika’s. Grof geweld blijft verwoestende effecten hebben in de regio, waaronder massale moordpartijen, gedwongen verdwijningen en willekeurige arrestaties. Ook mensenrechtenactivisten ervoeren toegenomen geweld en verdachtmakingen. Straffeloosheid bleef hardnekkig.” Met dit confronterende beeld begint mensenrechtenorganisatie Amnesty International regionale overzicht in haar eerder dit jaar verschenen jaarrapport over 2017.

Latijns Amerika kent nauwelijks openlijke oorlog of militaire juntas meer, en met de democratie lijkt het ogenschijnlijk redelijk te gaan. Toch schetst Amnesty een doembeeld over mensenrechten in de regio. Ook in 2017 werden inheemse volkeren geconfronteerd met aanhoudende discriminatie en het ontzeggen van hun economische, sociale en culturele rechten, evenals het recht om vooraf geïnformeerd te worden over activiteiten in hun woongebied. Overheden deden ook weinig om de rechten van anderen, zoals vrouwen en meisjes of de LHBT gemeenschappen te beschermen. Zie hier een aantal van de belangrijkste tendensen.

De meest zorgwekkende ontwikkeling die Amnesty ziet, is misschien wel de verminderde aandacht voor mensenrechten in de wet, de regelgeving en de werkelijkheid van alledag. Daarnaast wordt er melding gemaakt van het bewust demoniseren en onterecht aanklagen van activisten door overheden en anderen met macht. De reeds eerder geconstateerde mensenrechtencrisis heeft zich in 2017 dan ook verder verdiept en het vertrouwen in overheidsinstellingen is verder geërodeerd.

Extreem geweld

Dat het vertrouwen in de overheid in veel landen in de regio is afgenomen, is niet onlogisch aangezien veel overheden nog steeds zwaar tekortschieten in het beschermen van basale rechten van burgers, met name hun recht op veiligheid (natuurlijk zijn er ook andere verklaringen voor het tanende vertrouwen in de overheid, bijvoorbeeld corruptie). Extreem en massaal geweld was ook weer in 2017 alledaags in landen als Brazilië, El Salvador, Honduras, Mexico en Venezuela. Veel geweld werd gevoed door de ongebreidelde verspreiding van vuurwapens en de ongeremde groei van de extreem gewelddadige georganiseerde misdaad. Zwaarbewapende overheidsdiensten als het leger werden vaak ingezet tegen de bendes maar deze werden daarmee onderdeel van het geweld. Zelfs in het kleine Jamaica werden in 2017 niet minder dan 168 mensen door veiligheidsdiensten gedood, vergeleken met 111 het jaar daarvoor. Bovendien komen uit verschillende landen berichten van verstrengeling van belangen van veiligheidsdiensten en drugshandelaren en andere vormen van georganiseerde misdaad.

In haar verslag besteedt Amnesty veel aandacht aan speciale groepen slachtoffers. Zij citeert een rapport van de Verenigde Naties waaruit blijkt dat Latijns Amerika de regio is waar geweld tegen vrouwen het vaakst voorkomt en het heftigst is. Ook de omvang van huiselijk geweld zou alarmerend moeten zijn – maar is dat niet. Hoewel er in de regio elke dag gemiddeld 12 vrouwen vermoord worden, omdat ze vrouw zijn, is een duidelijke, beschermende reactie van de overheden tot nu toe uitgebleven. In de Cariben is de situatie, hoewel kleinschaliger, zeker vergelijkbaar.

Een aantal groepen loopt in de regio een extreem hoog risico op een gewelddadig einde. Mexico, toch al niet het veiligste land voor deze beroepsgroepen, zag in 2017 een verdere toename van moorden op journalisten en mensenrechtenactivisten. Daders worden niet of nauwelijks opgespoord en bestraft. Naast moord is ook marteling door overheidsdiensten een veel voorkomend, en onbestraft, probleem. Uit de meer dan negenduizend beschuldigingen van marteling die sinds 2006 zijn onderzocht, zijn slechts zestien veroordelingen voortgekomen. Zeker 34.000 mensen zijn inmiddels verdwenen. Soms worden hun lijken teruggevonden in clandestiene massagraven, meestal niet.

In delen van de regio kregen leden van de LHBT gemeenschap weliswaar meer rechten, maar ook te maken met meer bedreigingen. Ondertussen zwakte het Boliviaanse Constitutionele Hof een aantal kort daarvoor verworven rechten van transgenders juist af.

Vluchten

De in 2016 in Colombia getekende vredesakkoorden zorgden in 2017 nog niet voor een vredige samenleving. Veel inheemse en Afro-Colombiaanse activisten moesten hun legale activiteiten met de dood bekopen, net als bijvoorbeeld milieuactivisten buiten de grote steden. Daarnaast maakten ook verzonnen aanklachten of pesterijen hen het leven lastig, een patroon dat ook in veel andere landen zichtbaar was. In Venezuela was zelfs sprake van de meest ernstige, door de overheid zelf veroorzaakte, mensenrechtencrisis in de geschiedenis van het land. Het jaar zag 120 dodelijke slachtoffers vallen onder demonstranten terwijl er duizenden willekeurige arrestaties geteld werden. Grote aantallen mensen verlieten huis en haard om te ontsnappen aan onderdrukking, geweld, discriminatie en armoede en trokken naar het buitenland– en zeker niet alleen vanuit Venezuela.

Zo verlieten zeker 57.000 Hondurezen, Guatemalteken en Salvadoranen hun uiterst gewelddadige landen en zochten asiel elders, vooral in Mexico als tussenstop op weg naar de Verenigde Staten. Velen werden echter zonder pardon teruggestuurd, terug naar de gevaren die ze juist hadden geprobeerd te ontvluchten. Duizenden families en vooral ook alleenreizende kinderen werden aan de grens met de Verenigde Staten tegengehouden waar ze vaak slachtoffer werden van uitbuiting en misdadige praktijken.

Straffeloos

Was in veel landen het juridische systeem toch al zwak met grootschalige straffeloosheid als gevolg, het systeem werd bovendien regelmatig openlijk misbruikt. Opvallend voorbeeld was de gratie voor Peru’s voormalige president Alberto Fujimori, die in 2009 nog veroordeeld was tot 25 jaar gevangenis voor misdaden tegen de mensheid. Daarentegen hebben andere landen, zoals Argentinië, Bolivia en Guatemala, wel stapjes gezet in het onderzoeken en veroordelen van mensenrechtenschendingen uit het verleden.

Straffeloosheid is echter nog steeds een belangrijk thema bij huidige mensenrechtenschendingen, onder andere in Brazilië. Vooral jonge, niet-blanke mannen uit arme delen van de grote steden lopen een groot risico vermoord te worden  – hetzij door de almachtige drugsbendes of door de veiligheidsdiensten (hoewel er tussen beide groepen volgens velen weinig verschil zit). Ook hier is straffeloosheid de norm.  Daarnaast hebben in Brazilië armen, vrouwen en plattelanders duidelijk minder toegang tot gerechtigheid dan goed opgeleide, mannelijke stedelingen.

Het zijn niet alleen de grotere landen waar Amnesty zich zorgen over maakt. De organisatie constateert in onder meer Honduras, Paraguay en de Dominicaanse Republiek dezelfde gewelddadige mechanismes als elders. Een voorbeeld uit de paragraaf over Haïti, waar Artsen Zonder Grenzen (AZG) in 2015 een noodziekenhuis opende in één district van de hoofdstad Port-au-Prince als maatregel tegen seksueel en ander geweld tegen vrouwen. Na een jaar had AZG niet minder dan 787 slachtoffers behandeld, waarvan er 438 minderjarig waren. Volgens de organisatie wordt seksueel geweld en de gevolgen ervan genegeerd in de medische voorzieningen van het land en worden de aantallen slachtoffers schromelijk onderschat in officiële statistieken.

Vacuüm

Het al dan niet bewust verzwakken van de rechtsstaat door de overheid zelf creëerde in 2017 een steeds groter vacuüm voor de gewapende misdaad die, vaak met medewerking of toestemming van de veiligheidstroepen, het gezag over delen van Latijns Amerika overnam. Ook grote multinationale ondernemingen onttrokken nog steeds veel land aan het gezag van de overheid of van inheemse gemeenschappen. Nicaragua is slechts één van de vele voorbeelden van een land dat haar eigen grondstoffen in de uitverkoop gooide ten gunste van grote bedrijven en onder het mom van ‘ontwikkeling’.

De Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) zorgde voor een lichtpuntje door na bezuinigingen weer veel extra geld uit te trekken voor de versterking van het Inter-Amerikaanse rechtssysteem. Er klinkt echter ook kritiek: de voorwaarden waarop deze gelden ter beschikking worden gesteld gaan ten koste van de slagvaardigheid van de Inter-Amerikaanse Mensenrechtencommissie en het Inter-Amerikaanse Hof voor de Mensenrechten.

Als positieve ontwikkeling signaleert Amnesty ook een groeiend verzet tegen de genoemde, massale misstanden. Met name wordt de beweging “Ni una menos” (niet één vrouw minder) genoemd, die van Mexico tot Argentinië de straat op gaat om aandacht te vragen voor de ongeremde feminicidio (vrouwenmoorden). Tegelijkertijd is het wrang te moeten constateren dat één van de weinige lichtpuntjes die de organisatie signaleert, toegenomen activisme, tegelijkertijd van meer mensen een doelwit maakt.

Deze bijdrage is een onderdeel van de Special ‘Trends en verschuivingen in Latijns Amerika’