Hagar Peeters over haar roman Malva, de verzwegen dochter van Pablo Neruda
Twintig liefdesgedichten en een wanhoopsgedicht en Canto general, wereldwijd is de Chileense dichter Pablo Neruda (1904 – 1973) bekend om zijn poëzie en solidariteit met de zwakkeren in de samenleving. Minder bekend is dat de diplomaat en Nobelprijswinnaar een dochter genaamd Malva had. Zij stierf op achtjarige leeftijd op 2 maart 1943 in Nederland. Dichteres Hagar Peeters (1972), bekend van onder andere Koffers zeelucht (2003), debuteert als fictieschrijver met de roman Malva. Het meisje was lichamelijk en geestelijk gehandicapt en had een waterhoofd. Neruda woonde met zijn vrouw, de Nederlands-Indische Maria Hagenaar (Maruca genoemd door Neruda) in Spanje.
“Toen ik een huis van Neruda in Chili bezocht, vertelde de gids dat het graf van Neruda’s dochtertje in 2004 toevallig ontdekt was, in Gouda. Terug in Nederland las ik Neruda’s autobiografie Ik beken ik heb geleefd (Confieso que he vivido), maar daar staat niets over haar in.” Wanneer het fascisme in Spanje opkomt, stuurt Neruda vrouw en kind naar Nederland waar hij hen aan hun lot overlaat. Neruda verzwijgt vervolgens het bestaan van zijn dochter voor de buitenwereld. Peeters: “Maruca kan niet zorgen voor Malva. Het is oorlog, hoe kan ze aan geld komen, als vrouw alleen? Zo belandt Malva bij een pleegfamilie. Haar moeder heeft amper geld om een keer per maand vanuit Den Haag naar Gouda te reizen om haar te zien. In haar brieven bedelt Maruca om geld bij Neruda.”
Schaduwfiguren
Malva’s leven heeft een zekere parallel met dat van Peeters. Als kind ziet ze haar vader, de journalist Herman Vuijsje, voor het eerst op haar vijfde. Pas als ze elf is, leert ze hem beter kennen. “Toen ik geboren werd, 12 mei 1972, was mijn vader in Temuco, een plaats in het zuiden van Chili waar Neruda opgroeide. Mijn vader heeft mijn bestaan tot mijn elfde verzwegen tegenover familie, vrienden en collega’s. Mijn theorie daarover is dat hij geen contact wilde met mijn moeder. Contact met mij betekende dat hij ook contact met mijn moeder zou moeten hebben. Als kind was ik dus niet in zijn leven.”
Malva kiest niet zonder reden Peeters om haar verhaal te vertellen. “In tegenstelling tot Malva heb ik wél contact gekregen met mijn vader. Ik denk dat ik hem overtuigd heb door brieven te schrijven. Die stijltruc pas ik in het boek toe op Malva, die mij als ‘medium’ kiest om haar verhaal op te schrijven. Daarnaast was mijn vader bij de begrafenis van haar vader en ben ik net als haar vader ook dichter. Ik heb dit boek geschreven als een poging van Malva om haar vader in het hiernamaals te bereiken.”
Peeters gebruikt elementen uit haar persoonlijke leven in haar boek. “Als ik het afscheid van Neruda als consul in Mexico beschrijf, vindt Malva het banket en de aanwezigen net schaduwfiguren.” Dat heeft ze overgenomen van haar vader die dat voor haar deed toen hij voor het eerst op de vijfjarige Hagar oppaste en krantenfiguren knipte en schaduwen op de muren maakte. “Het gaat niet om mijn familieverhaal, maar ik heb mezelf erin verwerkt om Malva’s verhaal geloofwaardiger te maken.”
Grafrechten
Peeters’ vader was Latijns Amerika-correspondent voor onder andere De Haagsche Post. “Hij was als twintiger een geëngageerde, linkse journalist. Vanaf eind jaren zestig kwam hij in Chili, ten tijde van Allende en na de staatsgreep van Pinochet. Mijn vader kwam aan op de dag dat Neruda overleed, 23 september 1973. Mijn vader liep mee in de begrafenisstoet, de hele wereldpers was er. Doordat al die journalisten er waren, durfden de mensen te protesteren tegen de militaire coup. In mijn boek heb ik mijn vaders aantekeningen uit die tijd verwerkt, pure non-fictie.”
Wat vindt Peeters’ vader van haar boek? “Zijn reactie is: ‘Alles wat erin staat is waar. Maar niet alles wat waar is, staat erin.’ Er is meer, maar hij kan zich erin vinden. Hij vindt het mooi en is trots op mij. Ik heb veel prachtige fragmenten uit zijn dagboeken, maar moet keuzes maken.”
In het archief van Fundación Neruda in Chili las Peeters Neruda’s brieven. “Correspondentie tussen Neruda en Maruca bijvoorbeeld. Maar ook de brief waarin geld wordt gevraagd voor de begrafenis van zijn vrouw. Waarschijnlijk heeft Neruda dat geld nooit gegeven. Van haar is geen graf gevonden, van Malva dus wel. Maruca betaalde de grafrechten, in drie termijnen voor de dertig jaar daarna. Het is een wonder dat het graf bewaard is gebleven, want die grafrechten liepen tot begin 2000. Daarna zou het geruimd worden. Maar omdat die begraafplaats een monument werd, bleven alle graven intact en in 2004 herontdekten ze dat Malva daar lag.”
Geromantiseerd
Malva is goed ontvangen door de pers, die spreekt over proza waarin de dichter Peeters duidelijk in doorklinkt. In 2017 komt het boek in Frankrijk uit. “Malva is best moeilijk te vertalen, omdat er veel poëzie in zit en de zinnen soms vrij lastig zijn.” Het ligt voor de hand dat de roman in Chili gepubliceerd wordt. Wanneer dat gebeurt, weet Peeters nog niet. “Neruda is natuurlijk een icoon in de Spaanstalige wereld, een heilige. Mensen die van hem houden, vrezen een beeld dat hem onderuit haalt, terwijl ik dat niet doe. Hij was een avantgardistisch en experimenteel dichter in de tijd dat hij Malva kreeg. Daarvoor was hij ook de liefdesdichter, waarmee hij wereldfaam verwierf. Die liefde is natuurlijk een kunstje, zogenaamd vol passie. Je hebt de film Il Postino, daar wordt hij als een lieve, zachte betrokken man afgebeeld, heel eenzijdig en geromantiseerd.”
De schaduwzijde was natuurlijk dat hij zijn vrouw en vooral kind in de steek liet. “Voor mannen is het toch anders, die kunnen weggaan. Een moeder heeft een kind in haar buik gehad. Dit verhaal is de keerzijde van zijn roem. Mensen bewonderen hem om zijn gedichten, zijn politiek engagement en betrokkenheid bij minderbedeelden. Als diplomaat reist hij de wereld rond en is hij een gevierd dichter. Maar er zit een andere kant aan hem die nog steeds verzwegen wordt. Mensen willen hem als held blijven zien. Misschien is het beeld minder positief, maar ik heb niets verzonnen, het is gebaseerd op onderzoek en brieven.”
Intuïtie
“Het boek is natuurlijk fictie, omdat Malva het na haar dood vertelt, maar de feiten zijn echt gebeurd. Recensent Arjan Peters schreef in de Volkskrant dat fictie veel dichterbij kan komen dan non-fictie, want bij non-fictie kun je je niet verplaatsen in hoe Malva zich gevoeld zou hebben, je moet objectief blijven. Nu kan ik haar laten spreken, met mijn eigen kennis en intuïtie.”
Alles voor de literatuur, zou je kunnen denken bij Neruda. ‘Elk ogenblik van zijn eigen leven dat aan de toewijding aan mij opging, was voor de literatuur en de eeuwigheid verloren’, observeert Malva zelf. “Maar het is natuurlijk ego, egoïsme”, zegt Peeters. “Hij schreef protestgedichten tegen de bezetting van de nazi’s in Nederland. Terwijl hij dat deed, liet hij zijn vrouw hier zitten hoewel ze hem smeekte haar weg te halen. Als diplomaat had hij contacten en privileges. In die tijd vluchtten veel mensen naar Chili. Hij liet zijn persoonlijke belang voor gaan.”
Geuzennaam
Het gaat Peeters er niet alleen om een beeld van Neruda te geven. “Ik wil het verhaal van dat verzwegen meisje vertellen. Neruda heeft haar in woord en geschrift verzwegen. Door het op te schrijven krijgt ze alsnog erkenning.” Peeters’ roman is dan ook geen afrekening. “Malva veroordeelt haar vader niet. Ze probeert hem te begrijpen en is niet rancuneus. Ik heb geprobeerd om haar stijl licht te laten zijn met humor, geen jammerklacht.”
In het boek gebruikt Malva veel verschillende denigrerende termen om zichzelf te beschrijven, bijvoorbeeld misbaksel. “Sommige dingen heeft Neruda echt gezegd. Dat staat zwart op wit. Puntkomma bijvoorbeeld. Maar dat wordt ook iets positiefs, want Malva gebruikt het leesteken door het hele boek heen, als geuzennaam. Een puntkomma, daar gaat tekst aan vooraf en volgt tekst op. Een punt stopt en een komma gaat door. Haar leven is gestopt, het verhaal gaat door.”
Malva vergelijkt zich ook met een condor, die daarom op de cover van het boek staat. “Dat is de mythologie in de Andes. De condor eet op aarde smerig aas en vliegt dan naar de bergtoppen waar de goden huizen, de alwetende geesten. De condor is een boodschapper tussen de aarde en de geesten. Dat is Malva eigenlijk ook. En dat is ook haar verhaal, want haar dood is de scheidslijn, tussen het leven wat aan de dood vooraf ging en wat daarna komt.”
Hagar Peeters, Malva, Uitgeverij Bezige Bij, Amsterdam, 2015, ISBN 9789023492665, 239 pag., €19,90
Lees ook de recensie van Malva op onze website en de recensie van de postuum verschenen dichtbundel Je voeten raak ik in de schaduw van Pablo Neruda
