Politiek & Maatschappij

El Salvador onder Nayib Bukele

8 mei 2020

Maja Haanskorf

Bijna een jaar geleden trad de 39-jarige Nayib Bukele aan als president van El Salvador. Hoewel zijn partij geen enkele zetel had in het parlement, behaalde hij al in de eerste ronde van de verkiezingen een klinkende overwinning. Nu doet hij er alles aan zijn plannen verwezenlijkt te krijgen, van het mobiliseren van zijn aanhang tot het intimideren van parlementariërs. Zijn doel is een einde te maken aan de corruptie en de macht van de criminele bendes. Hij is onverminderd populair, maar critici waarschuwen voor zijn autoritaire aanpak.

“Hij is niet gekozen om zijn verkiezingsprogramma of speeches”, zei Robert Canas, politicoloog aan de Central American University in The New York Times. “Hij is gekozen omdat mensen moe en boos zijn, ziek van de corruptie en verbroken beloftes.” Nayib Bukele  presenteerde zich als kandidaat van de verandering en beloofde zijn land “een nieuw tijdperk”. Hij heeft uitstraling en een jeugdig imago en is een fervent gebruiker van sociale media. Op Facebook heeft hij 1,4 miljoen volgers en op Twitter 500 duizend en dat in een land met 6,4 miljoen inwoners. Vooral veel jongeren spreekt hij aan.
Tijdens zijn campagne zette hij zich af tegen de oude politieke klasse. Bijna dertig jaar, sinds de vredesakkoorden van 1992, hebben Arena, de partij van de economische elite, en de gewezen bevrijdingsbeweging FMLN de macht onderling verdeeld. Met zijn verkiezing op 3 februari vorig jaar doorbrak Bukele de tweedeling tussen deze beide partijen.

Soort Trump

Uit verschillende onderzoeken blijken geweld, armoede en gebrek aan werk de grootste zorgen van de Salvadoranen en de belangrijkste redenen waarom ze het land verlaten. Net als in veel andere landen in de regio bestaat onder de bevolking groot wantrouwen in het politieke systeem. Bukele speelt handig in op deze gevoelens. Sommigen zien in hem dan ook een klassieke populist en hij is zelfs een ‘soort Trump’ genoemd, vanwege zijn gebruik van sociale media om met zijn aanhang te communiceren en tegenstanders van stevige kritiek te voorzien. Bukele heeft het niet over linkse of rechtse politiek, maar over een eind maken aan de corruptie en het bestrijden van de macht van criminele bendes die het land in hun greep hebben. Het leverde hem een klinkende overwinning op; met 54 procent van de stemmen had hij aan één ronde genoeg, hij haalde meer stemmen dan zijn twee rivalen samen. De twitterende, facebookende en selfies makende nieuwbakken president meldde: “We winnen in alle veertien departementen van het land, we halen meer stemmen dan alle andere partijen samen.” In zijn overwinningstoespraak zei hij: “Vanaf morgen is het aan ons allemaal om te beginnen met het bouwen van het El Salvador dat we willen.”

Het land dat Bukele erft

El Salvador geldt als een van de gewelddadigste landen ter wereld. Ongeveer 67 duizend Salvadoranen behoren tot bendes die het land terroriseren. Volgens de Wereldbank leeft een derde van de bevolking in armoede en is zo’n 10 procent extreem arm. De economie zit al jaren in een lage versnelling. De groei bedraagt ongeveer 2 procent per jaar en het land is afhankelijk van buitenlandse dollars; overmakingen maken 22 procent uit van het bruto binnenlands product. De afgelopen drie decennia is het land in een steeds diepere economische en veiligheidscrisis beland, die een uittocht van burgers naar de VS veroorzaakten. Van de tien jongeren die beginnen met onderwijs ronden er slechts vier een middelbare studie af en er is een groot aantal tienermoeders. Corruptie viert hoogtij, zo worden drie ex-presidenten door Justitie vervolgd wegens corruptiezaken.

Wankele basis

Uit politiek wantrouwen toog maar 51 procent van de kiesgerechtigde bevolking naar de stembus, van wie ruim de helft op Bukele stemde. Dat betekent dat zijn basis behoorlijk smal is, temeer daar zijn partij Nuevas Ideas (nieuwe ideeën) geen enkele zetel in het parlement heeft. Dat wordt nog gedomineerd door de traditionele partijen Arena en FMLN, naast de GANA, een afsplitsing van Arena. Voor deze partij met acht zetels stond Bukele kandidaat. Een noodsprong, want hij was te laat met inschrijving van Nuevas Ideas om aan de verkiezingen te kunnen meedoen. Om zijn plannen te realiseren zal hij allianties moeten vormen met rechtse partijen die in het parlement een meerderheid hebben. Wat heeft hij nu, bijna een jaar na zijn aantreden op 1 juni 2019, bereikt wat betreft zijn belangrijkste voornemens?

Territoriale Controleplan

Speerpunt voor Bukele is de bestrijding van de criminaliteit. Zolang die bestaat, blijft migratie doorgaan en is het praktisch onmogelijk buitenlandse investeerders aan te trekken. Daarom lanceerde hij het ‘territoriale controleplan’, dat bestaat uit zeven fases waarmee hij in vier jaar het land vrij wil maken van criminele bendes. Tot nu toe zijn alleen de eerste drie fasen in gang gezet, die samen $ 575 miljoen kosten.  De eerste fase behelsde een grotere aanwezigheid van militairen en politie in 17 gemeentes waar bendes het meest actief zijn en waar de meeste misdaden plaatsvinden. Het doel is om zo de financiële bolwerken van deze bendes te verstoren. Daarnaast werd in twintig gevangenissen de noodtoestand afgekondigd; de voorwaarden voor opsluiting zijn aangescherpt en telefoonoperators is bevolen om de ontvangst van internet en mobiele telefoons in de gevangenis te blokkeren om te voorkomen dat bendeleden opdracht geven tot moorden en afpersing terwijl ze achter de tralies zitten. Deze fase leverde binnen twee maanden 5.000 arrestaties op nationaal niveau op. Voor de tweede fase, die in juli startte, richtte Bukele een speciale eenheid op die moet zorgen voor educatie, ondernemerskansen, verbetering van de gezondheid en verstrekking van beurzen in gemeenschappen met hoge criminaliteit. Ook moeten er infrastructuurprojecten komen, zoals scholen, skateparken en sportcentra. Voor de financiering kreeg Bukele een lening van $ 91 miljoen van de Midden-Amerikaanse Bank voor Economische Integratie (CABEI).

Confrontatie

De derde fase kondigde Bukele aan in augustus. Doel is versterking van de nationale veiligheidstroepen: de politie en de militairen. Ze moeten beter worden uitgerust met nieuwe  technologie, helikopters, bewakingsapparatuur, drones en moderne wapens. Het aantal gemeenten met extra gewapende aanwezigheid is uitgebreid tot 22. Voor de financiering vroeg Bukele een nieuwe lening van $ 109 miljoen aan CABEI. De bank keurde deze lening in oktober goed en de begrotingscommissie van het parlement gaf zijn fiat om de lening in stemming te brengen. Drie dagen later echter stemde Arena – met zijn 37 zetels – tegen de resolutie, want het betwijfelde de effectiviteit van het territoriale controleplan. Omdat er een minimum van 43 stemmen nodig is om een wet door het parlement te krijgen, werd dat nu onmogelijk gemaakt. Het leidde tot een strijd tussen Bukele en het parlement.

Begin februari toog Bukele naar het parlementsgebouw in gezelschap van soldaten in gevechtstenue. Hij ging in de stoel van de voorzitter zitten en stelde de afgevaardigden een ultimatum: de lening goedkeuren of over zeven dagen terugkomen voor een speciale zitting. Het optreden van Bukele was een brutale poging om de kamer te intimideren en naar zijn wil te buigen. Hij was boos op parlementariërs die zich keerden tegen een antimisdaadwet. “Ik denk dat het heel duidelijk is wie controle heeft over de situatie”, zei hij, terwijl de soldaten met geweren toekeken. Buiten stonden zijn aanhangers die hij via Twitter had opgeroepen naar het parlement te komen. Critici van Bukele meenden dat hij nu zijn ware gezicht liet zien. De digitale krant El Faro schreef: “Met de militaire overname van het parlement legde Nayib Bukele de laatste twijfels over zijn karakter bloot: hij is populistisch, antidemocratisch en autoritair.”

Steun van het volk

Het Hooggerechtshof beval later Bukele zich te onthouden van het gebruik van het leger “in strijd met constitutionele doeleinden en die de republikeinse, democratische en representatieve regeringsvorm in gevaar brengen”. Analisten zeggen dat Bukele met opzet een gevecht heeft gekozen met de minst populaire instellingen in het land: het parlement en de traditionele politieke partijen. Tegelijk vraagt hij om de steun van het volk voor zijn maatregelen omdat hij denkt dat ze juist zijn. Het territoriale controleplan blijft ondanks alles populair onder de Salvadoranen. De meest recente confrontatie met het parlement gaat over een ‘wet van verzoening’. Het parlement heeft een wet aangenomen die door slachtoffers van de burgeroorlog en door mensenrechtenorganisaties wordt afgewezen. Bukele heeft aangekondigd zijn veto uit te spreken over de wet.

Buitenlands beleid

Naast geweld is werkloosheid een oorzaak van migratie. Bukele beloofde een nieuw economisch beleid dat buitenlandse investeringen zou aantrekken en kansen voor Salvadoranen zou creëren, waardoor ze minder snel willen emigreren. Daarin past zijn poging de bilaterale relatie met de VS nieuw leven in te blazen. In juli bracht de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo, een bezoek aan Bukele en de twee spraken af samen te werken om bende- en drugsactiviteit te bestrijden, immigratie naar de VS te verminderen en Amerikaanse investeringen in de vorm van financiële hulp aan El Salvador te bevorderen. Ook spraken ze af samen te werken bij verbetering van de wetshandhaving en veiligheid in El Salvador, de vergroting van de grensbeveiliging en de capaciteit voor asiel en bescherming. Critici van Bukele wijzen erop dat hij met geen woord repte over het migratiebeleid van Trump en de schending van mensenrechten van migranten.Tegelijkertijd zoekt Bukele toenadering tot China. Na een reis naar China kondigde hij aan een “gigantische” investeringsovereenkomst te hebben gesloten. Al direct na zijn aantreden liet hij weten dat “Maduro en Ortega afscheid kunnen nemen van hun bondgenoten in El Salvador.” De Venezolaanse president Maduro noemde hij een dictator.

Populair, maar toch

Nog steeds geniet Bukele een populariteit van bijna 90 procent, het hoogste cijfer voor een president in vijftien jaar. Tegelijk roept zijn autoritaire optreden weerstand op. Zo gebruikt hij  zijn Twitter-account om de pers te omzeilen, de oude politieke garde te bespotten, kabinetsleden aan te stellen en te verwijderen en zichzelf tot “de coolste president ter wereld” te verklaren. Bukele schuwt evenmin om zijn Twitter-volgers te wapenen tegen zijn critici, onder wie de pers. Hij heeft de afgelopen maanden weinig persconferenties gehouden en journalisten buitengesloten die lastige vragen stellen. Critici maken zich zorgen dat het gedrag van Bukele een negatief effect heeft op de institutionele democratie van El Salvador en het vermogen van de media om de overheid verantwoordelijk te houden. Het staat te bezien hoe lang Bukele zijn gang kan gaan en of hij erin slaagt de economie vlot te trekken en daarmee de migratie te stoppen. Vooralsnog is daarvan weinig te merken.

 

 

Wie is Nayib Bukele ?

Van huis uit is Bukele een zakenman die onder andere in Yamaha-motoren handelde. Tot  2017 was hij de rijzende ster van het FMLN. In 2012 werd hij voor het FMLN gekozen tot burgemeester van Nuevo Cuscatlán, een kleine gemeente ten zuiden van de hoofdstad. Drie jaar later werd hij burgemeester van hoofdstad San Salvador. Hij genoot het volle vertrouwen van de partij, al uitte hij fikse kritiek op de toenmalige FMLN-president Mauricio Funes. De breuk met het FMLN kwam in oktober 2017, toen hij de partij verweet liberale economische maatregelen te nemen. Bukele richtte meteen een nieuwe partij op: Nuevas Ideas (nieuwe ideeën).


Dit artikel is eerder verschenen in Parbode, Surinaams Magazine (mei 2020) en met toestemming overgenomen.

Deze bijdrage is onderdeel van de special El Salvador, voorjaar 2020

Gerelateerde berichten

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Afgelopen jaar is de wereld weer iets minder democratisch geworden en in Latijns-Amerika is de terugval het grootst. Dat komt met name door de scherpe daling van het democratiegehalte van een aantal Midden-Amerikaanse landen. Van het idee van twintig jaar geleden dat de democratie in Latijns-Amerika vrij stevig was verankerd, is weinig meer over. Zo blijkt uit de Democracy Index 2023.

Lees meer
Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

De uitzending was woensdagavond 1 november, maar kan op Uitzending gemist worden teruggekeken. In de laatste uitzending van dit seizoen vertelt de in Nederland woonachtige Ana haar verhaal. Tien jaar geleden werd middels DNA-onderzoek vastgesteld dat zij tot de zogenaamde roofbaby’s behoort. Haar beide ouders zijn tijdens de Videla-dictatuur vermoord. Haar moeder was vijf maanden zwanger toen zij werd gearresteerd. Op één klein berichtje kort na haar arrestatie werd nooit meer iets van haar vernomen. Haar dochter Ana is geadopteerd, iets dat zij pas op 36-jarige leeftijd te horen kreeg.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This