Toegang tot informatie in Brazilië
Hoe kun je als burger, als maatschappelijk middenveld of als politieke organisatie een democratische maar logge overheid als de Braziliaanse controleren? Niet door hun publicaties te lezen, maar door toegang te krijgen tot de basisgegevens waarop het beleid gebaseerd is. Open Knowledge Brazil probeert te achterhalen waarop beleidskeuzes zijn gebaseerd en wil zo bewustzijn creëren over deze keuzes – die natuurlijk inhouden dat àndere keuzes niet gemaakt zijn.
Brazilië is een groot land en bovendien een federale republiek. Dat betekent dat veel informatie beschikbaar moet zijn voor, gedeeld moet worden met of gebruikt moet worden door de federale overheid, één of meer van de vijf regio’s, 26 grotendeels zelfstandige deelstaten en ruim 5.500 gemeentes, nog afgezien van de mesoregio’s en microregio’s, een soort provincies tussen deelstaat en gemeente in. Binnen deze overheidslagen zijn dan ook nog verschillende ministeries, ambtelijke diensten en afdelingen werkzaam. In deze vaak onoverzichtelijke situatie is het oude gezegde ‘kennis is macht’ dan ook zeker van toepassing in dit gigantische land. Bovendien behoort Brazilië wereldwijd tot de landen waar de verschillen tussen arm en rijk het grootst zijn en doen de rijken vaak hun best dat zo houden. Als beschikbare fondsen voor verbetering van het openbaar vervoer bijvoorbeeld besteed worden aan verbeterde metrovoorzieningen langs de middenklassenwijken, kunnen ze niet meer besteed worden aan beter busvervoer naar de armere favelas. Toch is het erg lastig de overheid ter verantwoording te roepen omdat het meestal onduidelijk is op welke gegevens ze zich baseert, hoe betrouwbaar die gegevens zijn of wat de eventuele alternatieven zijn.
‘Tom’ voor vrienden
De als natuurkundige opgeleide Braziliaan Everton Zanella Alvarengo, ‘Tom’ voor vrienden, probeert hier op bescheiden schaal iets aan te veranderen. Mede door een tocht van drie maanden als rugzaktoerist door Europa en Israël in 2011 realiseerde hij zich dat samenwerking tussen mensen zo veel makkelijker zou zijn als we allemaal de beschikking hadden over dezelfde gegevens en daar open over zouden kunnen discussiëren. Hij had toevallig verstand van computers, vertelt hij in de pauze van een bijeenkomst in Den Haag waar hij spreker was, en stichtte bij terugkeer in São Paulo de lokale tak van de Open Knowledge Foundation. Dit nadat hij in Polen enthousiaste vertegenwoordigers van die organisatie ontmoet had. Niet dat hij zichzelf ziet als een bestormer van barricades en zeker niet als een utopist, maar gewoon “om iets van mezelf te geven om de wereld te helpen verbeteren”.
De Open Knowledge Foundation (OK) is een in Cambridge, Engeland, gevestigde internationale organisatie. Volgens haar website streeft de organisatie naar een wereld waarin kennis gebruikt wordt als machtsmiddel voor velen en niet slechts door en voor een kleine groep machthebbers. Een wereld waar informatie en inzichten eenvoudig toegankelijk zijn voor iedereen. OK gaat ervan uit dat we door het benutten van deze ‘open kennis’ dan eenvoudiger voorbij het eigenbelang en de korte termijn kunnen kijken om efficiënt en effectief samen te werken aan het oplossen van problemen. En dat is precies wat Zanella in de miljoenenstad São Paulo nastreeft. “Hoewel Brazilië een federale wet heeft die de openbaarheid van bestuur regelt”, vertelt hij, “is deze pas eind 2011 aangenomen en is de implementatie daarvan nog steeds gebrekkig. Ook São Paulo heeft een wet op de openbaarheid van bestuur maar ook bij ons ontbreekt het aan regelgeving en dus controlemogelijkheden om de wet uit te kunnen voeren. Daarnaast is er bijna niemand die dat kan en wil doen.”
Ook voor Zanella is het niet gemakkelijk om te achterhalen waar de gemeentelijke autoriteiten hun besluiten op baseren, hoeveel geld er precies beschikbaar is voor welke activiteit, waar dit geld vandaan komt of via welke aannemers, overheden of andere instanties het besteed wordt, maar met gestage volharding, de wet in de hand en hulp van journalisten en anderen komt hij een heel eind. Niet voor niks was Open Knowledge Brazilië (OKB) één van de finalisten bij de Google Social Impact Awards en wordt zij financieel ondersteund door Google Brazilië. Toch bestaat OKB uit slechts een handjevol mensen die bij lange na niet de capaciteiten hebben om alle kennis in Brazilië ook voor iedereen beschikbaar te maken. Ze richten zich daarom met name op de gemeentelijke diensten en ze hebben daar in de grootste stad van Zuid-Amerika met haar 22 miljoen inwoners al een hele kluif aan.
Pizza, bier en open data
OK is actief in ruim vijftig landen. Volwaardige afdelingen bestaan er in negen landen, waarvan OKB de enige buiten Europa is. Tijdens zijn bezoek aan Den Haag in november dit jaar zegt Zanella hier best trots op te zijn, maar meer nog op de tien projecten die hij en zijn jonge team (leus: ‘pizza, bier en open data’) draaiende weten te houden en waarmee ze in São Paulo serieus genomen worden. “Onze strategie daarbij is tweeledig”, vertelt Zanella. “Ten eerste: geen vijandigheid tegenover overheidsdiensten, maar juist met hen meedenken. Ten tweede: een nadruk op kleine projecten om kleine problemen op te lossen, in plaats van grote projecten die alles op zouden moeten lossen maar meestal mislukken.” Volgens hem volgen veel Braziliaanse ngo’s een diametraal andere koers, waardoor ze vaak noch door de overheid, noch door de bevolking als betrouwbaar gezien worden.
OKB ziet in dat ze het met vijf à tien mensen niet redt om de overheid tot transparantie te dwingen. Ze zet dus in op het vinden van medestanders binnen de overheidsdiensten (die vaak veel minder dan de OKB-whizzkids weten hoe moderne soft- en hardware werkt) op een niet-confronterende, ludieke manier. Zo organiseerde OKB in 2012 een hack-wedstrijd tussen een team van overheids- IT’ers en een team van hackers, wat voor alle partijen een leerzame ervaring was. Daarnaast heeft OKB twintig journalisten opgeleid die data verzamelen om de gegevens van de overheid mee te kunnen vergelijken. Dat laatste is erg belangrijk, want in São Paulo kan de bevolking zich rechtstreeks over veel wetten uitspreken. Dat klinkt democratisch, maar dan moet je als kiezer wel weten waar je eigenlijk over stemt en wat de eventuele alternatieven geweest zouden zijn. Bovendien, als blijkt dat bijvoorbeeld de federale overheid een bedrag X beschikbaar heeft gesteld voor een bepaalde activiteit, maar dat de stad São Paulo daar maar 80 procent van uitgegeven heeft, zullen de autoriteiten zich moeten verantwoorden voor wat er met de ontbrekende 20 procent gebeurd is. Op dit moment is het vrijwel onmogelijk in het Braziliaanse politieke systeem om aan die gegevens te komen om ze naast elkaar te zetten, en te weinig mensen in een stad als São Paulo zijn geïnteresseerd in federale uitgaven.
Intimidatie
Hoe logisch het voor een buitenstaander ook mag lijken om deze openbaarheid na te streven, in Brazilië sta je dan al gauw op de tenen van belangrijke personen. Zanella geeft toe dat het werken voor OKB kan leiden tot intimidatie, maar doet daar tegenover La Chispa nogal luchtig over. Bovendien is zijn werk veel minder zichtbaar dan dat van bijvoorbeeld mensenrechtenactivisten, die een grotere kans lopen vermoord te worden. Wel lopen ambtenaren of journalisten bij conservatieve media die al te enthousiast beschikbare data openbaar maken het risico hun baan kwijt te raken. Toch is dat precies het achterliggende doel van OKB: het streven is niet dat de overheid meer of beter met de bevolking ‘communiceert’, maar dat het echte informatie verstrekt. In de woorden van Zanella: “Wij willen geen websites, maar data!”
Hij geeft toe dat Brazilië nog een lange weg te gaan heeft voordat iedereen de voordelen van openheid in zal zien. Ook over de impact van zijn eigen OKB tot nu toe is hij erg bescheiden. Meer uitgesproken is hij over het imago dat de regering van het land probeert te scheppen en recente schandalen als incidenten probeert af te doen. “Er is inderdaad sprake van enorme vooruitgang, maar ook nog steeds van enorme problemen.” Hij roept iedereen dan ook op om wat betreft Brazilië verder te kijken dan de vrolijke stereotypen van samba en carnaval, want de wekelijkheid is echt heel anders dan de overheidsstatistieken ons willen doen geloven.
Voor meer informatie:
