Interview met Braziliaanse kunstenaar Paulo Ferreira
Een man met een eigenzinnige kijk op kunst, het leven en de wereld. Zo kun je de Braziliaanse kunstenaar Paulo Ferreira (1963) het beste typeren. Al zeven jaar staat hij elke zondag met zijn schilderwerk op de Spui Kunstmarkt in Amsterdam.
Ferreira’s werk is abstract. “Mijn techniek heb ik me zelf eigen gemaakt. Ik gebruik acrylverf met natuurlijke pigmenten en doe er lak overheen als de verf nog nat is.” In inspiratie gelooft hij niet. “Je doet het met oprechtheid in je hart, of je doet het niet. Mijn werk moet plezierig zijn voor het oog. Als ik schilder, is dat voor mezelf, niet voor anderen. Wat betreft ben ik egoïstisch.”
Chagall kopiëren
Het clichébeeld dat kunst creëren lijden is, spreekt Ferreira met klem tegen. “Zeker niet. Ik heb als kunstenaar een verantwoordelijkheid. Als mijn werk in iemands huis hangt, beïnvloedt dat de sfeer. Ik moet iets maken dat verheffend is, er is al genoeg ellende op deze planeet. Als ik me niet goed voel, raak ik het canvas niet aan.”
De veganistische Ferreira heeft op drie kunstopleidingen gezeten, maar ze niet afgemaakt. “Op die opleidingen heb je geen vrijheid van meningsuiting. Kunstopleidingen moeten je techniek en mogelijkheden aanreiken om te maken wat je wilt. Het is jouw werk. Maar ze willen je controleren.” Dus zo gaat de spontaniteit verloren? “Ze geven je de illusie dat je zelf iets creëert, maar op een subtiele manier sturen ze je. Het is schadelijk als je uniciteit verloren gaat. Ze overvoeren je brein met stijlen, informatie en het werk van anderen. Op een examen moesten we een werk van Chagall kopiëren. Waarom? Het gaat om míj. Ik weigerde dat.”
Mormoonse familie
Hoe bent u in Europa beland? “Destijds kocht ik een ticket naar Parijs, met een stop over in Londen. Daar ontmoette ik een Spanjaard en dat resulteerde in een verblijf van zeventien jaar. In Parijs ben ik nooit aangekomen.” Toen de relatie uitging, kreeg Ferreira een ticket naar Amsterdam als afscheidscadeau. “Dat was in 2001. Ik ontmoette toen mijn huidige echtgenoot. Ik ben de eerste Braziliaan die met een man is 
getrouwd. In Brazilië is geen homohuwelijk.”
Ferreira is geboren in de staat Ceará en groeide op in een Mormoonse familie tijdens de miltaire dictatuur in Brazilië. “Dat was mijn realiteit. Brazilië was destijds een dictatuur. Ik leerde twee levens te leiden. Eén binnenshuis en één buitenshuis, waar de vrijheid beperkt werd en regels golden. Bovendien kom ik uit een Mormoonse familie, dat leverde ook beperkingen op. Maar ik heb nergens spijt van, want ik heb veel geleerd en mijn welzijn stond voorop. Ik heb een goede band met mijn familie. Toen ik opgroeide en dingen begon te begrijpen, was het ook mijn keuze.”
Luxegoed
Wat vindt uw familie van uw ‘verhuizing’? “Dat ik naar Europa ging, was wel een ding. In Brazilië ben ik twee jaar met een vrouw getrouwd geweest. Op gegeven moment heb ik qua seksualiteit besloten dat vrouwen niet de keuze waren om mijn leven mee door te brengen. Ik wist toen nog niet wat homoseksualiteit was, maar gaf het een kans. Toen heb ik op een zondagmorgen aan mijn familie en aan de kerk verteld dat ik de kerk ging verlaten omdat ik homoseksueel was. Dat was een schandaal. Ik deed het zo en plein public uit respect voor mijn familie, om roddels te voorkomen.”
Ferreira verkeert in de positie dat hij van zijn kunst kan leven. “Dat is bijzonder. Ik ben er trots op en tegelijk bescheiden onder. Het is hard werken, maar ik leef voor mijn kunst. In de ogen van de maatschappij verkoop ik geen ‘eerste levensbehoefte’. Voor mij is dat het wel. De maatschappij ziet kunst als luxegoed. In tijden van crisis is het moeilijk om te overleven met het verkopen van iets dat mensen niet per se nodig hebben.”
Kopers komen uit de hele wereld. “Je hoeft kunst niet te begrijpen, alleen maar te voelen. Ik hoop dat mensen die mijn werk kopen er ook echt van houden. Regelmatig kopen ze er meer dan een, omdat ze samen mooi staan. Een Grieks stel op huwelijksreis kocht werk, terwijl ze nog niet eens een huis hadden.”
Zelfpromotie
Ferreira’s werk hangt niet in galeries. “Als ik het in eigen hand houd, hoef ik geen compromissen te sluiten of mezelf te rechtvaardigen. Galeries zijn een gesloten circuit waar zelfpromotie belangrijk is. Ik ben liever onafhankelijk. Ik houd van de kunstmarkt op het Spui en wil de reactie van klanten op mijn werk zien.” Soms wordt Ferreira uitgenodigd om werk te exposeren in hotels. “Ze hangen bijvoorbeeld in Kopenhagen en Malmö. Na Europa gaan ze naar China. Maar ze vragen mij en stellen geen voorwaarden. Ík beslis over de kleuren en het formaat.”
Vanaf jonge leeftijd reisde Ferreira veel dankzij het werk van zijn ouders. “Reizen is de beste leerschool die je kunt hebben, beter dan boeken. Reis zo veel als je kunt.” Gevraagd naar een vergelijking van Zuid-Amerika met Europa reageert hij: “Ik heb meestal positieve ervaringen met mensen, omdat ik mezelf openstel. De wereld is ons thuis. Ik zie dus niet Zuid-Amerika, maar een mooie plek op deze aarde. Doordat ik deze houding aanneem, word ik altijd goed ontvangen.”
Bent u er trots op om Braziliaan te zijn, met het WK voetbal en Olympische Spelen in het achterhoofd? “Eerlijk gezegd ben ik vooral inwoner van deze planeet, dát is mijn land. Ik geloof niet in geografie. We zijn allemaal gelijk. Carnaval, voetbal, entertainment, dat gebruikt de politiek om problemen te verbergen.”
Brazilië staat de laatste jaren volop in de schijnwerpers, maar Ferreira volgt het nieuws en politiek in zijn geboorteland niet. “We hebben geen televisie, kijken geen programma’s. De naam zegt het al. Het is een programma, je wordt voor iets geprogrammeerd. Wij maken ons eigen programma, creëren onze eigen werkelijkheid zonder ons te verstoppen voor de realiteit. Ik geloof niet in politiek en instituties. Ik geloof in mezelf en in de menselijke natuur. We hoeven niet te hopen, aan hoop heb je niets. We zijn allemaal god, we creëren en zijn verantwoordelijk voor onze realiteit. Religies doen er niet toe, wij zijn het zelf.”
Volgens Ferreira zijn psychedelische middelen belangrijk voor de mensheid. “Die helpen mensen om wakker te worden voor de realiteit. Bijvoorbeeld natuurlijke planten uit de Amazone of de wouden van Indonesië, paddo’s, planten met hallucinerende werking.” Gebruikt u het zelf? “Absoluut. Het helpt me om een beter mens te worden. Ik schaam me daar niet voor. Paddo’s, truffels, ayahuasca. Het is verbazingwekkend wat planten kunnen doen, we hebben geen medicijnen nodig. Iedereen zou in ieder geval een keer in zijn leven psychedelische middelen moeten gebruiken. Inheemse volken kennen de werking en hebben altijd de planeet en moeder natuur gerespecteerd.”
Kijk voor meer informatie over Paulo Ferreira op www.paulo-ferreira.eu.
Deze bijdrage is onderdeel van de Braziliëspecial zomer 2016
