Interview met de makers van de film Burden of Peace
Aan de documentaire Burden of Peace komt geen spatje fictie te pas, daarover zijn de makers Joey Boink en Sander Wirken zeer stellig. Centraal staat Claudia Paz y Paz, de eerste vrouwelijke baas van het Openbaar Ministerie in Guatemala. Boink en Wirken volgden haar drieënhalf jaar lang bij de uitoefening van haar ambt, vanaf haar aantreden in 2011 tot haar vroegtijdige ontslag in 2014. La Chispa sprak met de makers over hun drijfveren en hun band met Guatemala in het pand van productiehuis Framewerk in Amsterdam.
Hoe zijn jullie op Guatemala gekomen? Geen land waar je meteen aan denkt om een film over te maken.
JB: “Ik had al eerder een film gemaakt over Niños de Guatemala, een educatieve ngo waarvan Sander medeoprichter is. Bovendien is Sander afgestudeerd op een these over de relatie tussen de genocide in Guatemala en CICIG, de internationale commissie tegen straffeloosheid. We zijn allebei goed thuis in het land en we spreken Spaans. Toen we hoorden dat Claudia Paz y Paz was benoemd tot hoofd van het Openbaar Ministerie, wist ik meteen dat daar een verhaal lag. Het is drama, het heeft spanning, opofferingen, het is het verhaal van David tegen Goliath.”
SW: “Dit was dé manier om een verhaal over het geweld in Guatemala te vertellen. Het land staat bovenaan op de lijst van meest gewelddadige landen ter wereld. We wilden de relatie laten zien tussen het geweld ten tijde van de burgeroorlog (1960-1996), dat vooral etnisch en politiek was en het geweld nu, dat meer economisch gerelateerd is. En natuurlijk de impact ervan op de samenleving.”
Wat maakt juist Claudia Paz y Paz zo geschikt als draagster van het verhaal over geweld?
SW: “Er bestaat in Guatemala veel cynisme ten opzichte van de politiek. Er is een houding dat de overheid reddeloos verloren is. Daar is ook alle reden toe, maar Claudia laat zien dat je zonder corruptie toch veranderingen kunt aanbrengen, al gaat het met kleine stapjes. Hopelijk inspireert dat andere mensen.”
JB: “Daarom ligt de focus ook op haar werk. We volgen haar strijd of beter gezegd haar missie. Ze zegt ook zelf ‘het gaat niet om mij, het gaat om het land, om het einde van de straffeloosheid en de opbouw van democratie’. Voor de weg die ze volgt zijn opofferingen nodig, die laten we zien. Zo moet ze altijd een lijfwacht bij zich hebben en wordt ze voortdurend bedreigd.”
Hoe ver konden jullie gaan in haar met de camera volgen?
JB: “Heel ver. We hebben haar bijna gestalkt met de camera. We gingen overal mee naar toe en hebben ook met haar tegenstanders gesproken. Alleen haar familie wilde Claudia niet in de film hebben. We hebben ook afgesproken om de film niet voor het einde van haar ambtstermijn uit te brengen. Sowieso niet omdat we haar hele ambtstermijn van vier jaar wilden volgen, maar ook om problemen te voorkomen.”
SW: “Dat het contact met Claudia zo goed verliep, hebben we vooral te danken aan mensen in ons netwerk. Met name Marlies Stappers van de organisatie Impunity Watch heeft ons geholpen; Claudia is een vriendin van haar. Die zei tenslotte in augustus 2011 ‘goed, komen jullie dan maar hierheen, dan bespreken we het verder.’ Onze eerste ontmoeting vond plaats op haar oude kantoor van een mensenrechtenorganisatie, waar we haar de film over Niños hebben laten zien. Tenslotte zei ze dat we maar moesten beginnen.”
Hebben jullie je tijdens de opnameperiodes ooit onveilig gevoeld?
SW: “Nee. Alleen is mijn telefoon in het huis waar ik in Guatamala-Stad woonde de eerste maanden wel afgetapt. Daar is een trucje voor om dat te ontdekken, leerde ik van huisgenoten.
JB: “Als we tegenstanders van Claudia hadden gesproken, stonden er op Facebook meteen berichten over ‘die westerse bemoeienis, die lui die de uitspraak in het vonnis tegen Ríos Montt al van te voren wisten’.”
SW: “Er werden echt de gekste dingen tegen Claudia gebruikt met de raarste kronkels. Toen ze een prijs ontving van Michelle Obama voor haar inzet om geweld tegen vrouwen aan te pakken, las je berichten ‘dat Claudia een marionet van Obama was’.”
Was het wel nodig om als Nederlanders deze film te maken, hadden Guatemalteken dat niet beter zelf kunnen doen?
SW: “Ons voordeel is dat we een zekere mate van onafhankelijkheid hebben, als researcher en als filmer. Als een Guatemalteek dit zou doen, weet je nooit zeker wat er achter zit, welke belangen er in het spel zijn.”
JB: “En wij lopen minder gevaar dan een Guatemalteek.”
In de film komen Maya Ixil voor die over de genocide tijdens het bewind van ex-dictator Ríos Montt praten. Hoe gevaarlijk is dat voor hen?
JB: “De Maya die in de film voorkomen, zijn al redelijk bekend. Ze hebben getuigd in het proces tegen Ríos Montt en zijn niet bang hun mond open te doen. We hebben zeker geen kwetsbare mensen uit de anonimiteit gehaald.”
SW: “Het is wel te gevaarlijk om de film nu in Guatemala te vertonen, ook al is het bekend dat die in Europa uit is. Dat zie je aan reacties op Facebook, waar direct heel nare zaken aan het adres van Claudia staan. Het filmfestival over mensenrechten in Guatemala moest dit jaar uitwijken naar Berlijn, omdat veel films dreigementen kregen.”
Wat willen jullie met Burden of Peace bereiken?
JB: “Als filmmaker wil ik dat mensen het een mooie film vinden en dat de film in roulatie gaat. Daarnaast wil ik Guatemala weer op de politieke agenda van Nederland zetten. Nederland draagt verantwoordelijkheid, want het heeft Claudia gesteund toen ze nog bij een mensenrechtenorganisatie werkte. Ons land kwam op voor de mensenrechten. Toen Claudia bij het OM werkte, is de Nederlandse ambassade in Guatemala gesloten. Dat betekent dat Claudia steun kwijt is.”
SW: “Er is sprake van een kentering in het Nederlandse beleid, we bemoeien ons niet meer met mensenrechten. Buitenlands beleid staat in het teken van de BV Nederland, we ondersteunen infrastructurele ontwikkeling. Maar Nederland is wel de hoofdstad van het internationaal recht en de beschermer van de internationale rechtsorde. Met de film willen we laten zien dat Nederland de plicht heeft om de mensenrechten te beschermen. De film toont wat je daarmee bereikt, want door die bescherming heeft Claudia kunnen doen wat ze heeft gedaan.”
Denken jullie dat de politiek er gevoelig voor is?
SW: “Op 23 maart is er tijdens het Movies that Matter Festival in ieder geval een speciale vertoning met debat na, gericht op politiek Den Haag. We willen zo bijdragen aan de politieke discussie over het nut van mensenrechtenbeleid. Een van de gasten is minister van Buitenlandse zaken Bert Koenders. Het zou mooi zijn als het ertoe leidt dat BZ het mensenrechtenprogramma voor Midden-Amerika nieuw leven inblaast om zo het einde van dit programma te voorkomen.” (tekst gaat verder onder foto)
Wat vinden jullie de grootste kracht van de film?
JB: “Dat het een eerlijk beeld geeft van een eerlijke vrouw. Juist door haar eerlijkheid heeft Claudia problemen. Ze probeert nooit waarheden te verdraaien of ermee te sjoemelen. Daardoor ontmoet ze zoveel weerstand. Verder ben ik blij dat we toegang hadden tot beide kampen, dus ook de tegenstanders van Claudia. Dat leverde de ingrediënten voor een spannend verhaal en dat is nodig, want inhoudelijk is het hier een ver van mijn bed show.”
SW: “ Dat door het werk van Claudia de relatie tussen de staat en de Mayabevolking is veranderd. Voor het eerst hebben Maya in hun eigen taal getuigenissen afgelegd en de rechter heeft naar hen geluisterd. Dat is een verandering die hoop geeft.”
Zijn er al plannen voor een volgende film?
JB: “Ik ben nu nog volop bezig met het screenen van de film op festivals en met de televisieversie. De film is goed ontvangen op One World in Praag, het grootse documentairefestival van Oost- en Midden- Europa. Ook is hij geselecteerd voor het Human Rights Festival dat in diverse steden ter wereld plaatsvindt. Daarna komt er ongetwijfeld weer een nieuwe film.”
Op 8 april vertoont NPO 2 de film om 23.00 uur
Lees ook de recensie van Burden of Peace op deze site
