Manuel Contreras, chef Chileense geheime politie onder Pinochet, overleden
Manuel Contreras, van 1973 tot 1977 hoofd van de Chileense geheime politie DINA, is op 7 augustus op 86-jarige leeftijd in het Militair Hospitaal in Santiago overleden. Hij leidde de DINA in de jaren van de zwaarste terreur tegen de oppositie. Contreras zat sinds 1995 gevangen, veroordeeld tot 526 jaar wegens (opdracht geven tot) moorden, martelen en laten verdwijnen van mensen. Voor nog eens 578 jaar was hij al in eerste instantie veroordeeld. Contreras is altijd blijven ontkennen dat de DINA martelde, moordde en gevangenen liet verdwijnen. Patricia Politzer, een vooraanstaande Chileense journaliste die tijdens de dictatuur een spraakmakend boek publiceerde over Angst in Chili, maakt de balans op van ‘de dode’ (ze noemt hem niet bij naam) en zijn nalatenschap in Chili.
Zijn naam noemen is hem weer levend maken, en dat zou een misdaad zijn. Dat wist de Uruguyaanse dichter Mario Benedetti heel goed, wiens gedicht Grafschrift met hoera’s, geschreven in 1963, al gediend heeft om de dood te bezingen van vele onnoembaren. De dichter zegt:
Vamos a festejarlo Laten we het vieren
A no ponernos tibios Opdat het ons niet koud laat
A no creer que este Om niet te geloven dat
Es un muerto cualquiera Het zomaar een dode is
Er gebeurt iets in de ziel in het uur van zijn dood. Ongetwijfeld is het niet zomaar een dode, er treedt een soort opluchting op, een soort rust, een zuiverder ademhalen. Maar de wijze Benedetti waarschuwt ons dat “de dood niets uitwist”, dat “de littekens altijd zullen blijven”. Het door de dode veroorzaakte verdriet en lijden zullen niet verdwijnen en evenmin zullen zijn actieve en passieve medeplichtigen ophouden te bestaan.
De dode is vertrokken zonder spijt te betuigen of te bekennen, want – zoals zijn zoon tegen journalist Juan Cristóbal Peña zei – hij had nog nooit voor iets vergeving gevraagd, hoe klein het ook was. Zelfs niet voor een kop koffie over iemand morsen. Zo was de dode van de oneindige wreedheid.
Kwellen
Een paar jaar geleden zei Alejandro Solís, de rechter die niet bang voor hem was en erin slaagde – tegen alle voorspellingen van de dode in – hem gevangen te zetten, dat de dode onder alle militairen die hij had verhoord over schendingen van de mensenrechter degene was die het kwaad het meest gewoon vond. Als de duivel bestaat, was deze dode ongetwijfeld een van zijn belichamingen.
Maar de dode was niet alleen, en zijn vrienden zijn nog hier, zwijgend, zichzelf beschermend, verwarring zaaiend, liegend en de waarheid over hun misdaden verbergend. Ondertussen blijven de wonden en littekens de slachtoffers kwellen.
Twee jaar geleden stelde rechter Solís, in een interview met journalist Jorge Molina in The Clinic, dat hij er nooit in was geslaagd een militair het gebeurde te laten bekennen. “Nooit… nooit …. nooit”, waren zijn woorden. Het maakte niet uit of hij ze één keer of tien keer verhoorde, of hij ze confronteerde met de slachtoffers, of hij ze onweerlegbare bewijzen toonde, of dat ze uiteindelijk als schuldigen waren veroordeeld.
Kwaadaardig
De dode handelde niet alleen, hij was geen solitaire seriemoordenaar. De dode moordde en martelde, steunend op zijn ideologische overtuigingen, met dat duistere idee van de “interne vijand” en iedereen dodend die dat idee niet deelde.
De dode is er niet meer, maar zij die nog bij ons zijn – militairen en burgers – hebben nog de mogelijkheid om spijt te betuigen, te bekennen en hun geweten te ontlasten. Dankzij recente verklaringen van de ex-dienstplichtige Fernando Guzmán weten we dat het niet eenvoudig is om te slapen met zo’n kwaadaardig geheim. Hopelijk willen niet allen zo’n geheim meenemen in hun graf, zoals de dode. Er zijn zeker burgers die voor zichzelf al hebben erkend dat hun uitspraken en handelingen hebben bijgedragen aan de misdaden, waarover de dode de leiding had. Misschien is het tijd dat zij zich openlijk uitspreken.
Er moet nog veel gebeuren om de last te verminderen die de dode ons heeft nagelaten. Er is meer waarheid nodig, meer gerechtigheid en meer berouw, zowel van militairen als burgers. Misschien zijn er ook meer rechters nodig die zich helemaal kunnen wijden aan de mensenrechtenzaken.
Kompas
De dode laat ons aantoonbaar na dat wij, als samenleving, niet voldoende hebben gedaan om onze tragedie aan te pakken. Er ontbreken concrete daden om de veroorzaakte schade te herstellen en het kompas weer in evenwicht te brengen dat ons in staat stelt helder te zien waar goed en waar kwaad zich bevindt. Er zou overeenstemming over moeten bestaan dat geen enkele misdadiger een militaire rang kan bezitten. Dat zijn de strijdkrachten aan hun volk verplicht, en maatregelen als het ontnemen van die rang aan veroordeelde militairen zouden nieuwe generaties helpen om samen te leven.
Gelukkig waren veel burgers – en ook enkele militairen – hun kompas niet kwijtgeraakt. Met moed – en de verlamming van de angst overwinnend – bleven ze actief bij het beschermen van de vervolgden en het aanklagen en uitvoerig documenteren van de duivelse handelingen. Wanneer de dode herinneringen en verdriet oproept, is het een goed moment om hoera te roepen voor al die mensen: de medewerkers van Comité voor de Vrede en het Vicariaat van de Solidariteit, de journalisten van de alternatieve media, de clandestiene politieke leiders, de anonieme Chilenen die hielpen zonder alles te willen weten, degenen die zich eenvoudigweg niet lieten overwinnen.
Vertaald uit het Spaans door Jan de Kievid
