Politiek & Maatschappij

Hoe gaat Argentinië verder zonder een Kirchner als president?

14 oktober 2015

Jan de Kievid

Presidents- en parlementsverkiezingen op 25 oktober
Na twaalf jaar heerschappij van eerst Nestor en daarna Cristina Kirchner kiest Argentinië een nieuwe president die geen Kirchner heet. Maar de grootste kanshebber, Daniel Scioli, is weer een peronist.  Wel zal de winnaar, of dat nu Scioli is of zijn rechtse tegenstander Mauricio Macri, waarschijnlijk minder polariseren dan de Kirchners deden. De rol van het kirchnerismo is echter nog lang niet uitgespeeld.

“Perón en Evita deden iets van historische betekenis voor de Argentijnse arbeiders. Ze zorgden dat die arbeiders rechten kregen.” Het zoveelste loflied van een peronistische kandidaat vlak voor de verkiezingen van 25 oktober? Nee, dit zei Mauricio Macri onlangs bij de onthulling van een standbeeld van Juan Perón, president van 1946-1955 en 1973-1974. Macri is burgemeester van Buenos Aires en de belangrijkste rechtse presidentskandidaat. Nog steeds worden de Peróns zo vereerd, dat Macri als zoon van een steenrijke ondernemer wel iets positiefs over hen moest zeggen om kans te maken tegen de peronistische kandidaat Daniel Scioli.

Eigenzinnig

Zondag 25 oktober kiezen de Argentijnen een nieuwe president, de helft van de leden van het Huis van Afgevaardigden en een derde van de Senaat. De peronistische president Cristina Fernández de Kirchner is na twee termijnen niet herkiesbaar. Dat betekent het einde van het directe bewind van de Kirchners. Geen president of presidentsechtpaar is ooit in Argentinië zo lang aan de macht geweest. Cristina’s echtgenoot Nestor (president 2003-2007, overleden in 2010) en sinds 2007 Cristina hebben twaalf jaar hun stempel gedrukt op de Argentijnse politiek. Men spreekt van kirchnerismo.

Eerst leek Cristina sterk afhankelijk van haar man, maar na zijn dood bleek ze een zelfstandige en eigenzinnige president. Na acht jaar presidentschap schommelt haar populariteit tussen de 40 tot 50 procent, opvallend hoog na zoveel tijd. Haar collega’s Dilma Rousseff in Brazilië en Michelle Bachelet in Chili kunnen er jaloers op zijn.

Goede sier

Deze twaalf jaar hebben Argentinië ingrijpend veranderd. Nestor werd president na de diepe economische en politiek crisis van 2001-2002. Hij brak gedeeltelijk met het heersende neoliberalisme en maakte ruzie met het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Hij en Cristina nationaliseerden een aantal belangrijke bedrijven en zorgden voor nieuwe sociale voorzieningen voor de armste groepen. Argentinië herrees uit het dal. Volgens rechtse critici is de economie echter weinig stabiel en niet duurzaam. Het beleid stoot binnenlandse en buitenlandse investeerders af. Volgens Cristina werkt haar beleid prima en veel Argentijnen zijn het met haar eens. Problematisch is dat het statistisch bureau jarenlang in opdracht van de regering met cijfers heeft geknoeid. Zo werd de inflatie – in werkelijkheid 30-40 procent en na Venezuela het hoogste van Latijns Amerika – veel te laag voorgesteld. Er is ook verwarring over hoeveel Argentijnen in armoede leven. Cristina maakte in het buitenland goede sier met slechts 5 procent, maar universitaire onderzoekers en vakbondsleiders schatten het tussen de 18 en 29 procent.

Reïncarnatie

De Kirchners pakten de vastgelopen berechting van de misdadigers van de militaire dictatuur weer krachtig aan. Dat heeft hen veel waardering, maar ook kritiek opgeleverd. Hetzelfde geldt voor hun regeringsstijl: weinig overleg, maar harde confrontaties, conflicten en machtsvertoon. Beslissingen werden voorgekookt in een kleine kring getrouwen. Wat aanhangers bewonderen als moed en daadkracht, zien tegenstanders als machtsmisbruik. Natuurlijk moesten vooral de rechtse oppositie en bepaalde ondernemers het ontgelden, maar de scheldpartijen van Cristina richtten zich ook op de media en de rechterlijke macht. Dat door haar zelf benoemde rechters van het Hooggerechtshof haar niet altijd gelijk gaven, kon ze moeilijk verkroppen. Daarnaast raakte de regering betrokken in talrijke corruptiezaken, vooral vice-president Amadou Boudou, maar ook Cristina zelf. Tot processen is het nooit gekomen, omdat de peronistische meerderheid van het parlement weigert de immuniteit van de betrokkenen op te heffen. Zo kon iedereen blijven zitten.

Dat alles leidde tot scherpe polarisatie. Er zijn veel Argentijnen die van Cristina houden en ook veel die haar haten. Ze is door diepe dalen gegaan en hevig terugvechtend als een feniks uit haar as herrezen. Terwijl Bachelet en Rousseff over niet ten voordele van henzelf gepleegde corruptie in grote problemen verkeren en in Guatemala een corrupte vice-president en president moesten aftreden, kon Cristina wegkomen met de vele schandalen. Argentinië staat op de 107e plaats van 175 landen op de Corruptie Perceptie Index van Transparency International. Geen land dat zo rijk en ontwikkeld is als Argentinië staat zo laag op de lijst. Argentijnen zijn gewend aan corruptie en ervaren het niet als een groot probleem, zeker niet de aanhangers van Cristina die haar als een soort reïncarnatie van Evita Perón zien.

Waakhond

Omdat Cristina niet meer mee mag doen, was een andere peronistische presidentskandidaat nodig. Dat werd de 58-jarige Daniel Scioli, voormalig beroepssporter en ondernemer, vice-president onder Nestor Kirchner en tegenwoordig gouverneur van de provincie Buenos Aires. Omdat hij niet tot Cristina’s inner circle behoort, werd aan zijn kirchnerista-gehalte getwijfeld. Dus zorgde Cristina voor een waakhond naast hem als vicepresidentskandidaat: haar rechterhand Carlos Zannini, naast haar zoon Máximo degene die ze het meest vertrouwt. Scioli is niet de enige peronistische kandidaat, want onder leiding van de 43-jarige Sergio Massa, een vroegere kabinetschef van Cristina, heeft een deel van de peronisten zich afgescheiden. Scioli’s belangrijkste tegenstander is de 56-jarige Mauricio Macri, de rechtse burgemeester van Buenos Aires. Naast Scioli, Massa en Macri zijn er nog drie kandidaten: Margarita Stolbitzer (de enige vouw van de zes), Nicolás del Caño en Aldolfo Rodriguez Saá. Stolbitzer keert zich als progressieve liberaal tegen corruptie en machtsmisbruik, del Caño pleit voor socialistische maatregelen en Rodriguez Saá is een afgescheiden peronist die in de crisis van 2001/2002 een weekje president was.

Mislukt debat

Scioli wil in grote lijnen Cristina’s beleid voortzetten, met veel staatsinvloed op sociaaleconomisch gebied. Macri pleit voor meer ruimte voor de markt en vriendelijker optreden tegen buitenlandse investeerders, de Verenigde Staten en het IMF. Ook wil hij meer respect voor de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en de media. Zowel Scioli als Macri kunnen rekenen op een aanzienlijk deel van het electoraat uit respectievelijk de arbeidersklasse en de middenklasse, maar daarmee redden ze het niet. Daarom proberen ze ook potentiële kiezers van hun tegenstander te bereiken. Zo belooft Macri dat hij nationaliseringen van pensioenfondsen, de Argentijnse luchtvaartmaatschappij en het oliebedrijf YPF niet zal terugdraaien en de populaire kinderbijslag zal handhaven. En houdt hij een lofrede op Perón. Scioli richt zich op de middenklasse met aandacht voor inflatie en criminaliteit. Een non-gouvernementele organisatie probeerde voor het eerst in de Argentijnse geschiedenis een debat tussen alle zes kandidaten te organiseren. Dat mislukte omdat Scioli er geen zin in had. De andere vijf bleven vriendelijk voor elkaar en wezen vooral op de lege plaats van Scioli. Voor zijn aanhangers maakte het niet uit, ze zouden op hem blijven stemmen.

Soldaten van Cristina

Wie in de eerste ronde 45 procent van de stemmen haalt, is meteen verkozen. Dat geldt ook bij 40 procent, als het verschil met nummer twee minstens 10 procentpunten is. Bij recente, bijna dagelijks peilingen haalt Scioli meestal tussen de 35 en 40 procent, soms net boven de 40. Macri zwabbert tussen de 25 en 30 procent en Massa tussen de 20 en 26, de andere drie kandidaten samen variëren van 6 tot 12 procent. Misschien kan Scioli met net 40 en Macri 10 procentpunten lager al meteen winnen, maar een tweede ronde op 22 november tussen de nummers een en twee lijkt waarschijnlijker. Ook kan Massa nog tweede worden. Bij een tweede ronde kan een stemadvies van nummer drie (Massa of Macri) de doorslag geven.

Loopt het kirchnerismo ten einde? Als Macri in een tweede ronde wint lijkt het daar wel op, al zal hij veel maatregelen van de Kirchners niet terugdraaien. Ook met de gematigde peronist Scioli blijft niet alles hetzelfde. Hij zal waarschijnlijk minder polariseren, minder schelden op media en de rechterlijke macht, wat opener zijn naar de VS en de Venezolaanse president Maduro minder onvoorwaardelijk steunen. Maar Scioli moet werken met de nomenklatoera en hofhouding van de Kirchners, vertegenwoordigd door vice-president Zannini. Twee weken voor de verkiezingen zei Zannini: “Cristina is de belangrijkste politicus in het huidige Argentinië. Waarom zal ze dat niet meer zijn? Ze is geen president meer, dat is alles.” Cristina’s 38-jarige zoon Máximo, die in opdracht van zijn vader een steunbeweging voor de Kirchners (leden noemen zich ‘soldaten van Cristina’) oprichtte, dingt mee naar een parlementszetel. Die zal hij ook veroveren, tenzij de oppositie in zijn kiesdistrict met één gezamenlijke kandidaat komt.

Familiedynastie

Na 10 december zal de 62-jarige Cristina Fernández de Kirchner voor het eerst in 26 jaar geen officiële politieke functie bekleden. Maar achter de schermen zal ze invloed uitoefenen. Misschien blijft ze inderdaad de belangrijkste politicus, zoals Perón zelfs in 18 jaar ballingschap – en met zijn partij in Argentinië verboden – de Argentijnse politiek bleef beheersen. Er gaan verhalen dat Cristina secretaris-generaal van de Verenigde Naties wil worden of lid van het Argentijnse Hooggerechtshof. In 2019 doet ze misschien weer een gooi naar het presidentschap of mag Máximo de familiedynastie voortzetten. Met welke ideologie valt nog te bezien. Het peronisme is in de strijd om de macht steeds uiterst flexibel gebleken, het was en is volgens de Argentijnse politieke denkster Beatriz Sarlo “altijd uitdrukking van de tijdgeest”. Wie in 2015 de verkiezingen ook wint, van de Kirchners zullen we zeker nog horen.

Lees ook het artikel Politieke ontwikkelingen in Argentinië. Zijn de nadagen van de Kirchners aangebroken? uit november 2014.

Gerelateerde berichten

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Afgelopen jaar is de wereld weer iets minder democratisch geworden en in Latijns-Amerika is de terugval het grootst. Dat komt met name door de scherpe daling van het democratiegehalte van een aantal Midden-Amerikaanse landen. Van het idee van twintig jaar geleden dat de democratie in Latijns-Amerika vrij stevig was verankerd, is weinig meer over. Zo blijkt uit de Democracy Index 2023.

Lees meer
Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

De uitzending was woensdagavond 1 november, maar kan op Uitzending gemist worden teruggekeken. In de laatste uitzending van dit seizoen vertelt de in Nederland woonachtige Ana haar verhaal. Tien jaar geleden werd middels DNA-onderzoek vastgesteld dat zij tot de zogenaamde roofbaby’s behoort. Haar beide ouders zijn tijdens de Videla-dictatuur vermoord. Haar moeder was vijf maanden zwanger toen zij werd gearresteerd. Op één klein berichtje kort na haar arrestatie werd nooit meer iets van haar vernomen. Haar dochter Ana is geadopteerd, iets dat zij pas op 36-jarige leeftijd te horen kreeg.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This