Politiek & Maatschappij

Latijns-Amerikaanse intellectuelen die in Spanje een model zagen om conflicten op te lossen door consensus, zien met verbijstering en verdriet hoe in de Catalaanse crisis dat beeld in gevaar wordt gebracht. Ze wijzen op de confrontatie van twee vormen van nationalisme, de opgekomen haat, de blindheid van beide kampen en de gevaren voor Europa. Soms doemen beelden op van de Spaanse burgeroorlog.

De Spaanse overgang naar democratie was decennia lang een voorbeeld voor Latijns Amerika, een continent dat geplaagd werd door militaire dictaturen. De laatste jaren is de diplomatieke aanwezigheid van Spanje in de regio echter afgenomen. Het onvermogen om consensus te bereiken, de uitdaging van het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven met het referendum op 1 oktober en het harde optreden van de regering van Mariano Rajoy daartegen, hebben gezorgd voor verbijstering en verdriet onder tientallen intellectuelen. Ze betreuren dat de jonge Spaanse democratie – vroeger een leidraad voor allen – niet langer het na te volgen voorbeeld is om conflicten op te lossen.

Enrique Krauze, Mexicaans geschiedkundige: “Spanje was model voor Latijns Amerika”

“Het laatste wat Spanje – een land dat bewonderd wordt door democraten wereldwijd – nodig had is de terugkeer naar de haat die het land verscheurde in de jaren dertig. De Spaanse geschiedenis en samenleving (de cultuur, de kunst, het gedachtegoed en de mensen) verdienen deze terugkeer naar dit zwarte verleden niet. De Spaanse overgang naar democratie stond model voor Latijns Amerika. Als Spanje het kan, kunnen wij het ook, zeiden we tegen onszelf. En het bewijs hiervan is terug te vinden in de veerkrachtigheid van de democratie in onze landen, tegen de stroom van dictaturen en populisme in. Ik geloof dat de Spaanse democratie in het hart van de Latijns-Amerikanen blijft, maar de Spaanse regering moet te allen tijde confrontaties zoals die op 1 oktober zien te voorkomen. De sleutel ligt volgens mij niet in de confrontatie maar in het geduld, zoals in het geval van Quebec in Canada.”

Héctor Aguilar Camín, Mexicaanse journalist en schrijver: “Twee vormen van nationalisme”

“Volgens mij is de crisis in Catalonië een nederlaag voor Rajoy en een triomf voor de onafhankelijkheidsbeweging. Maar deze triomf zal in de toekomst een pyrrusoverwinning voor Catalonië blijken te zijn. We mogen niet vergeten dat hier in wezen twee vormen van nationalisme tegen elkaar strijden, dat van Rajoy en de Partido Popular met haar franquistische afkomst en dat van Catalonië, met een Brexit-achtige ondertoon: radicaal, opportunistisch en avontuurlijk. Het zijn verwante vormen van nationalisme die tegelijk vijandig tegenover elkaar staan. Om de onenigheid op te lossen zou volgens mij de grondwet herzien moet worden. Dat is natuurlijk makkelijk gezegd. Feit is dat we van buitenaf kijken naar wat er in Spanje gebeurt, verbijsterd, bezorgd en met verdriet. Madrid en  Barcelona verspelen de meest succesvolle overeenkomst uit de geschiedenis van het land: dat van een autonoom en welvarend Catalonië binnen Spanje en dat van een verenigd en welvarend Spanje binnen Europa.”

Jorge Fernández Díaz, Argentijns schrijver: “Europa in gevaar”

“Van een afstand lijkt dit referendum technisch en politiek absurd, een vorm van post-truth politiek. Het opstandige karakter van het conflict lijkt me heel gevaarlijk voor iedereen, om te beginnen voor de Catalanen zelf. Wat mij het meeste zorgen baart, is het gebrek aan doeltreffendheid van de Spaanse regering bij het aanpakken van deze zaak: de regering wist de kwestie niet te voorkomen en weet die ook niet op te lossen. En met haar grove optreden op de dag van het referendum heeft zij de onafhankelijkheidsbeweging in de kaart gespeeld door die in de slachtofferrol te plaatsen. Ook valt er een duidelijke onverantwoordelijkheid waar te nemen van sectoren die tegen het politieke systeem zijn, die zich in het conflict mengen om er zelf beter van te worden. Ik was geschokt door de boodschap van de koning die aangeeft hoe dramatisch de toestand is. Dit gedoe verzwakt helaas het idee van een welvarend Spanje met een voorbeeldfunctie: zo zagen we het land decennialang vanuit Latijns Amerika. De heropleving van het nationalisme en andere plagen brengt daarnaast heel Europa in gevaar, tot op heden een democratisch baken met een verzorgingsstaat die ons in Latijns Amerika heeft geïnspireerd. Heel deze wereld, dit majestueuze bouwwerk, kraakt momenteel in zijn voegen voor onze ogen en tot ons verdriet.“

Héctor Abad Faciolince, Colombiaans schrijver: “Haat en minachting”

“Het meest trieste is de haat tussen landgenoten. Ik weet dat elke Spaanse regio zijn eigen karakter en zijn eigenaardigheden heeft. Maar nu worden de verschillen benadrukt met een retoriek die grenst aan geweld, omdat die doordrenkt is met haat en minachting, aangespoord door professionele haatzaaiers op de sociale media. Sommigen willen Europa, de euro en de sociale en economische stabiliteit aantasten. De leiders van beide zijden nemen onverenigbare posities in, zo is een oplossing uitgesloten. Een crisis in beide regeringen zou nuttig zijn: in de Catalaanse Generalitat en in de Spaanse staat. Misschien is er een constitutioneel akkoord nodig om een federaal koninkrijk Spanje te creëren, volgens het Duitse voorbeeld. Inwoners van Saksen en Beieren verschillen meer van elkaar dan Spanjaarden en Catalanen. De Europese Unie is een voorbeeld van beschaving voor Latijns Amerika en de wereld. Een onvolmaakt project, maar het minst slechte, zeker gezien de huidige schandalige vertoning in de Verenigde Staten. Het is triest dat zelfs veel Europeanen en Spanjaarden, die nostalgisch zijn naar oorlog en strijd, willen dat Spanje uit elkaar valt als voorbode van het instorten van Europa. Ofwel het gezond verstand, de tolerantie en de dialoog – oude Europese waarden – zegevieren, ofwel Spanje en Europa gaan op de weg naar zelfvernietiging.”

Alberto Barrera Tyszka, Venezolaans schrijver: “Blindheid van beide kampen”.

“Wat nu gebeurt in Spanje is de triomf van het geweld over de democratie. In alle opzichten: het referendum is een fraude, een gewelddadige actie tegen de burgers. En het antwoord van de Spaanse regering was bruut. Op dezelfde dag waren er op heel verschillende wijze twee vormen van geweld tegen de burgers. Ik maak me zorgen over de legitimiteit die beide kampen aan hun eigen geweld toekennen. De Rajoy die kritiek heeft op Maduro is dezelfde Rajoy die onderdrukt zoals Maduro. En vervolgens, net als de president van Venezuela, verklaart hij het officiële gebruik van geweld heilig. Wij in Latijns Amerika zien een Spanje dat het politieke inzicht is verloren. De blindheid van beide kampen maakt van het politieke debat een emotioneel en heftig melodrama.”

Beatriz Sarlo, Argentijns intellectueel: “Beelden van de Spaanse burgeroorlog”

“De beelden van confrontatie in Spanje doen denken aan de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939). Zoals een Argentijn, wanneer hij een militair een school ziet binnenkomen met een vlag, moet denken aan de dictatuur en niet aan zijn vaderland, zo denk ik aan de Spaanse Burgeroorlog wanneer ik dit zie. De situatie maakt me angstig. De Spaanse Transición (overgang naar democratie) was een voorbeeld voor Latijns Amerika, we wilden hier vergelijkbare pacten sluiten zoals dat van Moncloa (die in 1977, twee jaar na de dood van dictator Franco, de grondslag legden voor de nieuwe democratie). We hadden het idee dat dat een fantastisch proces was. Het viel samen met een Spaanse premier, Felipe González, die zeer actief was richting Latijns Amerika. Aldus kregen we een beeld van Spanje als model van een land dat zijn conflicten oplost. De Transición was in mijn ogen zeer succesvol. Het wordt gereconstrueerd in het bijzondere boek van Javier Cercas, Anatomie van een moment. Wat er in Catalonië gebeurt roept bij mij oudere beelden op, die van de Spaanse Burgeroorlog. Eeuwenoude grenzen kun je niet zomaar aanpassen.”

Roger Bartra, antropoloog bij de Nationale Autonome Universiteit van Mexico (UNAM): “Twee rechtse kampen”

“In Spanje vindt momenteel een heftige confrontatie plaats tussen het rechtse Catalaanse nationalisme en de democratie zoals die bereikt werd met het Pact van Moncloa, waaruit de Spaanse grondwet is voortgekomen. Dit nationalisme heeft zich verenigd met wat ik een ‘infra-realistisch’ (buiten de werkelijkheid staand) links noem om een dreun te geven met verschrikkelijke gevolgen. Het infra-realisme heeft de Catalaanse politiek besmet, met een groep die zich soeverein voelt en die noch de Spaanse realiteit noch de wereld daaromheen begrijpt. Het meeste zorgen maak ik me over de diepe wonden die deze Catalaanse tragedie achterlaat. Een diepe verbittering en een enorme ontgoocheling. Het beeld van Spanje, met een rechtse regering die het ontbreekt aan intelligente staatslieden van gewicht, is zwaar beschadigd. De botsing tussen de twee rechtse kampen, de Catalaanse en die van de regering in Madrid, voorspelt weinig goeds. De leiders van Catalonië hebben hun gezond verstand verloren.”

Vertaald uit het Spaans – en enigszins ingekort – door Wim Hardeman.