Kunst & Cultuur

Interview: de Mexicaanse Aura Xilonen over haar debuutroman De Cowboykampioen

“Het was drie weken lang een gekkenhuis”, vertelt Aura Xilonen (1996) tijdens een interview in Amsterdam. De jonge Mexicaanse had haar eerste roman De cowboykampioen bijna af, toen ze hoorde over een prijsvraag voor beginnende schrijvers, de Premio Mauricio Achar. Het was drie weken voor de deadline, dus ze had nauwelijks tijd om haar boek te redigeren. “Ik schakelde mijn familie in als proeflezer. Twee weken later bleek ik de winnaar te zijn, met als beloning de publicatie van mijn boek door uitgever Penguin Random House.”

De Cowboykampioen volgt Liborio, een 17-jarige Mexicaanse immigrant in een denkbeeldige stad in de Verenigde Staten, zonder papieren of familie. De oversteek kostte hem bijna zijn leven, maar hij vindt een baantje in een boekwinkel en wordt verliefd op overbuurmeisje Aireen. Tijdens een vechtpartij op straat wordt hij ontdekt als bokstalent. “Boksen is de sport van de armen. En Mexico staat bekend om haar boksers,” aldus Xilonen.

Gereedschappen

De Spaanstalige titel van de roman is Campeón Gabacho. “In Mexico noemen we mensen die uit VS komen gabachos, wat vreemdeling betekent.” Migratie is een terugkerend element in het boek, een actueel thema in de wereld en in Mexico in het bijzonder.

De hoofdthema’s van de roman zijn hoop en liefde. “Het thema van de liefde is ook dat van een sterke vriendschap. Toen ik over Liborio schreef kwam ik erachter dat hij niet per se bokskampioen wilde worden, maar dat hij op zoek was naar liefde en compassie, naar solidariteit.” Liborio kreeg geen liefde, had geen familie en werd slecht behandeld. “Daarom vertrekt hij uit Mexico. In de VS krijgt hij vrienden die hem helpen en voelt hij voor de eerste keer de liefde. Liborio moet opgevoed worden, leren lezen, naar school gaan, dat kon hij allemaal niet in Mexico. In het boek krijgt hij gereedschappen om zich te ontwikkelen. Hij groeit op drie verschillende manieren: emotioneel, intellectueel en fysiek.”

Náhuatl

Welke boodschap wil je overbrengen? “Hoeveel tegenslag je ook ondervindt in het leven, er is altijd hoop. Je moet niet opgeven of stoppen met vechten voor wat je wilt of wat je denkt.”

De naam van de hoofdpersoon is geïnspireerd op die van de opa van Xilonen. Ze vindt het een mooie naam, al komt hij bijna niet meer voor  in Mexico. “Toen ik onderzoek deed, ontdekte ik wat de naam betekent: iemand die van kinderen houdt. Het paste perfect in het verhaal. Liborio wordt omringd door kinderen, maar is zelf ook nog een kind.” Haar eigen naam Xilonen is ook bijzonder: “Het is Náhuatl, een inheemse taal die al gesproken werd voor de komst van de Spanjaarden. Het betekent: godin van de jonge maïs.”

Chispa

Naast Liborio zijn de belangrijkste personages in De cowboykampioen de Chief, Aireen en Naomi. Allemaal proberen ze Liborio te helpen. “Het zijn totaal verschillende personages, maar ze willen allemaal dat het goed met hem gaat en hem beschermen.”

“In Mexico is een gezegde: ik sla je omdat ik van je houd. Zo is de Chief, de eigenaar van de boekwinkel. Hij scheldt Liborio uit, maar houdt van hem als zijn kind. Hij laat hem lezen, studeren, leren, wat niemand ooit eerder deed voor Liborio. De oma’s in Mexico zijn nog steeds zo. Ze onderwijzen op een harde manier en worden snel boos, ook in hun taalgebruik, maar het is ook grappig.”

Aireen komt van aire, lucht. “Ik wilde haar neerzetten als personage dat komt als de wind, iets verandert in het verhaal en dan weer verdwijnt. Ze komt op momenten dat Liborio instort, bijna doodgaat. Ze geeft hem eten en schoenen. En Liborio wordt ontzettend verliefd op haar, ze is mooi. De lezer mag zijn oordeel geven over haar als persoon.” En Naomi is la chispa, de vonk van de roman. “Ze is gelukkig, wil de wereld verbeteren, lacht altijd, wil leuke dingen doen, een lichtje in de roman.”

Roze vogels

Waar speelt het verhaal zich af? “Dat weet ik ook niet, ik ken de VS niet en wilde geen stad beschrijven waar ik zelf niet geweest ben.  Ik heb de omgeving bedacht. Het voordeel is dat ik het kon omschrijven zoals ik dat wilde, met roze vogels bijvoorbeeld.”

Waarom heb je vanuit mannelijk perspectief geschreven? “Een oom van mij heeft literatuur gestudeerd en leerde me schrijven, metaforen en analogieën te creëren en structuur aan te brengen. Hij zei dat als ik beter wilde worden, ik eens vanuit mannelijk perspectief zou moeten schrijven. Zo ontstond Liborio.” Het was niet zo moeilijk voor Xilonen. In Mexico ging ze al veel met jongens om. “Mannen onderling praten albur, een manier van praten die alleen Mexicanen begrijpen, heel vulgair. Lang niet alle Mexicaanse vrouwen begrijpen het. Het is straattaal, grappig bedoeld.”

Gepelde chayotes

Xilonen speelt met taal en gebruikt in het boek woorden die niet bestaan, zowel in het Spaans als in de Nederlandse vertaling, bijvoorbeeld ’tequilarisch’ of ’thermopyliet’. “Ik heb de vertalers gevraagd co-auteurs van de roman te worden. Ze moesten onderzoek doen naar hun eigen straattaal, en ik vroeg ze nieuwe woorden te creëren door bestaande woorden te modificeren. In het Spaanse origineel is een woord dat ik heb bedacht: una risa oincosa: varkens maken namelijk een ’oink oink’ geluid, daar heb ik een bijvoeglijk naamwoord van gemaakt.”

Ook staan er ongewone uitdrukkingen in het verhaal zoals ‘slapen als gepelde chayotes’, legt Xilonen uit. “Het idee was een beeld te scheppen in het hoofd van de lezer dat afwijkt van de clichés. Ik wilde het mezelf niet te makkelijk maken, maar wel mooie beelden scheppen. Ik gebruik vaak een combinatie van oude en nieuwe woorden, uit alle sociale klassen. En neologismen die veel gebruikt worden in Mexico.”

President

Hoewel de roman positief is ontvangen, is er nog een wereld te winnen voor Xilonen. “Er is geen leescultuur in Mexico, de meeste lezers zijn oud. Er wordt een half boek per persoon per jaar gelezen. Een gemiddelde Mexicaan kent misschien drie schrijvers. Toen president Peña Nieto op de internationale boekenbeurs van Guadalajara gevraagd werd naar drie boeken die het meeste invloed op zijn leven hadden gehad, kon hij geen antwoord geven.”

Binnen een maand na de publicatie in Mexico kwam er interesse uit het buitenland. Ook vanwege haar jonge leeftijd en het taalgebruik in het boek. “Alle uitgevers kennen elkaar, zo raakte het boek snel bekend. Hij komt beschikbaar in acht talen, waaronder het Chinees en het Pools.” Het boek is nog niet in andere Latijns-Amerikaanse landen verschenen. “Maar wie weet over een of twee jaar.”

Duitsland

Je bent 21. Wat doe je naast het schrijven? “Mijn oma heeft een sauna. Ik sta er achter de kassa van zes tot tien uur ’s morgens en als het rustig is schrijf ik. ‘s Middags ga ik naar school. Ik studeer filmwetenschappen aan de Universiteit van Puebla. Ik houd van schrijven en films maken.”

Hoe heb je leren schrijven? “Als zesjarig meisje reisde ik met mijn moeder en broertje naar Duitsland voor familiebezoek in Berlijn. Vlak voordat we terug zouden gaan, raakten we al onze papieren, vliegtickets, paspoorten kwijt. Toen moesten we blijven, want we hadden geen geld voor nieuwe vliegtickets of paspoorten. We zijn bijna twee jaar gebleven. We schreven iedere dag naar onze familie in Mexico. Zo leerde ik blind te typen en heb ik me de discipline eigengemaakt die nodig was om dit boek te kunnen schrijven.”

Dagboek

Je hebt op jonge leeftijd succes met je debuut. Wat doet dat met je? “Veel mensen zeggen: haar eerste boek is goed, maar het volgende zal wel minder zijn. Hoe kunnen ze dat weten? Ik doe wat ik leuk vind en als mijn familie en ik er gelukkig mee zijn, dan maakt het verder niet uit. Ik ben niet bang dat het succes te vroeg is gekomen. Ik blijf met beide benen op de grond staan en laat me niet afleiden van wat ik wil.”

Heb je tips voor beginnende schrijvers? “Lees van alles, niet alleen waar je over wilt schrijven. Tijdschriften, kinderverhalen, alles. Vervolgens is het belangrijk om discipline te hebben. Neem je voor van hoe laat tot hoe laat je gaat schrijven en doe dat dan ook. En schrijf van alles, niet alleen het verhaal waar je aan werkt. Houd bijvoorbeeld een dagboek bij.”

Harry Potter

Xilonen leest ook graag. “Ik houd van fantasy. Zoals al mijn leeftijdsgenoten ben ik opgegroeid met Harry Potter. Die boekenserie heeft mijn generatie aan het lezen gebracht. Zo heb ik ontdekt dat je verliefd kunt worden op woorden.”

Wat ben je nu aan het schrijven? “Ik heb een idee voor een tweede deel van De Cowboykampioen. Mijn eerste boek is eigenlijk maar een deel van het verhaal dat ik in mijn hoofd had. Ik wil een vervolg schrijven en misschien nog een. Ja, misschien een trilogie. Ik heb het verhaal in grote lijnen geschreven, maar moet het nog uitwerken. Liborio wordt een bokskampioen. Ik geef de migrant een stem.”

Lees ook onze recensie van De cowboykampioen. De fotograaf van het portret van Aura Xilonen is Koos Hageraats.

Aura Xilonen, De cowboykampioen, Uitgeverij Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2017, ISBN 9789028426962, 352 pag., €19,99, vertaling: Lisa Thunnissen