Inleiding bij Special over Paraguay
Begin februari 1989 stond de telefoon roodgloeiend in het Latijns Amerika Centrum in Amsterdam, waar een aantal landensolidariteitscomité’s en het tijdschrift Alerta (de belangrijkste voorloper van La Chispa) waren gehuisvest. Veel belangrijke Nederlandse media zochten een Paraguay-deskundige, want er was groot nieuws. Na bijna 35 jaar was de langstzittende dictator van Latijns Amerika, generaal Alfredo Stroessner, afgezet. Maar niemand kende in Nederland zo’n deskundige. Er had vier jaar een Paraguaycomité meegewerkt aan Alerta. De belangrijkste leden waren echter naar het buitenland vertrokken en het comité was twee jaar voor de val van Stroessner opgeheven.
Dit tekent het isolement waarin Paraguay het grootste deel van z’n bestaan heeft verkeerd. Het land was onbekend en Stroessner wilde dat graag zo houden omdat er onder zijn kleptocratisch bewind te veel gebeurde dat het daglicht niet kon verdragen: repressie, corruptie, smokkel en schuilplaatsen voor nazi’s. Lang was Paraguay vrijwel vergeten, onbekend en onbemind. Veel Paraguayanen voelden zich miskend en bedreigd door grote vijandige buurlanden als Argentinië en Brazilië. Het land werd, naar een ander geïsoleerd, onbekend en mysterieus gebied, in de negentiende eeuw wel het “Tibet van Latijns Amerika” genoemd.
‘Eiland omringd door land’
Naast Bolivia is Paraguay het enige Latijns-Amerikaanse land zonder verbinding met de zee. Maar door het isolement noemde de Paraguayaanse schrijver Augusto Roa Bastos het een “eiland omringd door land.” In dat isolement konden in de koloniale tijd missieposten van de Jezuïeten in feite belangrijker worden dan het Spaanse koloniale bestuur. Het droeg ook bij aan de voor Latijns Amerika unieke situatie dat een van oorsprong inheemse taal, Guaraní, de meest gesproken taal van het land is, ondanks alle pogingen van kolonisatoren en latere machthebbers om het Spaans op te leggen. Dat is des te uitzonderlijker omdat nog maar 2 procent van de inwoners tot de inheemse bevolking behoort. Het grootste deel is met Spanjaarden en andere migranten vermengd tot mestizo’s.
De afgelopen twee eeuwen hebben Latijns-Amerikaanse landen weinig grote oorlogen tegen elkaar gevoerd, maar twee verwoestende oorlogen hebben de Paraguayaanse identiteit sterk gevormd. In de oorlog tegen de Triple Alliantie (Argentinië, Brazilië en Uruguay) van 1864 tot 1870 kwam tweederde van de Paraguayaanse bevolking om, van de volwassen mannen mogelijk zelfs 90 procent. Bij de Chaco-oorlog (1932–1935) streden Paraguay en Bolivia om een deel van de Chaco steppe, waar grote oliereserves werden vermoed. Ook dit was een menselijk drama. Bijna honderdduizend Paraguayaanse en Boliviaanse soldaten stierven, meer aan ziekten en gebrek aan water dan door gevechtshandelingen. Uiteindelijk won Paraguay, maar olie is niet gevonden.
Vanaf 1927 arriveerden groepen Mennonieten (Doopsgezinden) uit Canada, Duitsland en Rusland, op zoek naar een plek waar zij hun geloof in alle vrijheid konden belijden. Het beloofde land bleek een hel vanwege de enorme hitte en het gebrek aan water. Maar de Mennonieten slaagden erin het land te bewerken en in vrede te leven met de inheemse volken die zij in de Chaco aantroffen.
Soja
De laatste kwart eeuw is er in Paraguay veel veranderd. Door een snelle trek naar de stad is het aantal inwoners van de hoofdstad Asunción meer dan verdrievoudigd. In twintig jaar is het geboortecijfer gehalveerd. Samen met Brazilië heeft Paraguay de grootste waterkrachtcentrale ter wereld. Met grote landbouwbedrijven is het mondiaal de vierde exporteur van soja geworden. Dit gaat in het land met de meest ongelijke verdeling van landbezit van Latijns Amerika wel ten koste van de kleine en landloze boeren en van de inheemse bevolking. Volgens de boerenbeweging MCNOC hadden in 2005 negen miljoen koeien de beschikking over 18 miljoen hectare, per koe gemiddeld 2 ha: “Er zijn hier geen koeien zonder land, maar wel 300.000 boeren zonder land!” Na bijna twee eeuwen isolement heeft Paraguay zich in 1991 met vroegere vijanden als Argentinië, Brazilië en Uruguay aangesloten bij de vrijhandelsassociatie Mercosur.
Maar binnen Zuid-Amerika is Paraguay nog steeds opvallend ruraal, agrarisch en arm. Geen land is zo weinig verstedelijkt en alleen in Bolivia is het gemiddelde inkomen lager. Slechts drie Latijns-Amerikaanse landen kennen nog grotere inkomensongelijkheid. De handel vertoont nog het klassieke (neo)koloniale patroon van export van primaire producten en import van industrieproducten, wat overigens ook voor veel rijkere landen in het continent nog sterk geldt.
Kwakkelen
Voor de val van dictator Stroessner in 1989 had Paraguay nooit iets van democratie gekend. Met een lang autoritair verleden en nog steeds – na een korte onderbreking met een op dubieuze wijze afgezette meer linkse president– de Coloradopartij van Stroessner aan de macht, is het met de democratie nog kwakkelen. Nergens in Latijns Amerika vindt de bevolking zo sterk dat de regering vooral enkele machtige groepen bevoordeelt. Niet toevallig zijn er voortdurend conflicten over het bezit van land dat zulke groepen zich hebben toegeëigend. Nog steeds heeft een groot deel van de bevolking politiek weinig in te brengen. Dezelfde bevolkingsgroepen profiteren ook niet van de recente economische groei door de export van producten als soja.
Het isolement, het gevoel van vernedering en miskenning hebben veel Paraguayanen het gevoel gegeven dat zij anders zijn dan de rest van Latijns Amerika. Daarbij hoort een ruim een eeuw geleden opgekomen en later sterk door Stroessner gestimuleerd nogal xenofoob nationalisme. Met een daaraan gekoppeld beeld van de eigen geschiedenis, met een mythe van een ideale Paraguayaanse samenleving die door agressie van buiten was vernietigd. Maar ook in dit beeld begint verandering te komen.
Dit onbekende land verdient meer aandacht, al was het maar om de indrukwekkende natuur -de watervallen van Iguazú, de machtige rivieren Paraná en Paraguay, de oneindige vlakten van de Chaco – met veel bijzondere diersoorten zoals de reuzenmiereneter. Of om het lekkere eten: naast veel vlees zijn er de heerlijke chipas (kleine kaasbroodjes) en sopa paraguaya (maïsbrood) voor de vegetariërs. Om de historische monumenten, zoals de zeventiende-eeuwse missieposten van de Jezuïeten. En natuurlijk om de muziek: overal hoor je harpen en gitaren! Redenen genoeg om gedurende de komende maand speciale aandacht te besteden aan dit voor velen nog steeds vrijwel onbekende Zuid-Amerikaanse land. Een land om te beminnen.
Paraguay – basisgegevens
| Oppervlakte | 407.000 km² (ongeveer 10 keer Nederland). Met Bolivia enige Latijns-Amerikaanse land zonder verbinding met de zee. |
| Inwoners | 6.863.000 (2016), meer dan verdubbeld in laatste 35 jaar. Vooral in oostelijk deel. In westen (Chaco) woont 2 procent van de bevolking op 60 procent van de grond. Een van dunstbevolkte landen van Latijns Amerika. |
| Hoofdstad | Asunción, 2.356.000 inwoners (begin jaren tachtig 600.000). |
| Bevolking in steden | 60 procent (laagste van Zuid-Amerika, voor Latijns Amerika gemiddeld 80 procent), ondanks snelle trek naar steden (zie Hoofdstad). |
| Bevolkingsgroei | 1,17 procent per jaar (2016), iets boven LA-gemiddelde. Laatste jaren snel afgenomen. |
| Aantal kinderen per vrouw | Gemiddeld 2,0 (= LA gemiddelde), eind jaren negentig nog 4,3. |
| Etniciteit | Mestizo: 95 procent, Inheems (indiaans) 2 procent. |
| Talen (officieel) | Spaans, Guaraní |
| Godsdienst | rooms-katholiek 89,6 procent, protestant 6,2 procent, ander christelijk 1,1 procent, anders 1,9 procent, geen 1,1 procent (volkstelling 2002) Volgens andere bronnen nog maar 50 procent rooms-katholiek. |
| Alfabeten | 94 procent. Begin jaren tachtig officieel 83 procent, officieus toen minder dan 50 procent. |
| Omvang BNP | 64,12 miljard US dollar (2016). |
| BNP per hoofd (koopkrachtdollars, PPP) | 7643 dollar (gemiddelde LA en Cariben: 14.242). In Zuid-Amerika alleen Bolivia lager. |
| Economische groei | 2014-2016: gemiddeld 3,8 procent. In deze jaren beter dan Zuid-Amerikaanse en LA-gemiddelde. |
| Export | 2016: 11,9 miljard US dollar. Soja (vierde exportland ter wereld), veevoer, katoen, vlees, eetbare olie, hout, leer (dus voornamelijk primaire producten). Naar: Brazilië (31,7%), Rusland (9,1%), Chili (7,1%), Argentinië (7,0%). |
| Import | 2016: 10,2 miljard US dollar. Voertuigen, consumptiegoederen, tabak, olieproducten, elektrische machines, tractors, chemische producten, auto-onderdelen. Uit: Brazilië (25,4%), China (23,7%), Argentinië (14,8%), VS (7,9%). |
| Beroepsbevolking | Landbouw 26,5 procent, industrie 18,5 procent, diensten 55 procent. Zeer grote informele sector. In Zuid-Amerika alleen Bolivia en Ecuador iets grotere agrarische beroepsbevolking. |
| Inkomensongelijkheid | Gincoëfficiënt 53,2 (iets ongelijker dan LA gemiddelde). Op elf landen na de grootste ongelijkheid van totaal 136 landen in hele wereld. In LA alleen Haïti, Honduras en Colombia slechter. |
| Verdeling landbezit | 2 procent van bevolking bezit 85 procent van land, de meest ongelijke verdeling in Latijns Amerika. |
| Onder armoedegrens | 34,7 procent (2010), boven het LA-gemiddelde van ongeveer 30. |
| Veiligheid | 9,7 moorden per 100.000 inwoners per jaar. In Zuid-Amerika in Brazilië, Colombia en Venezuela veel hoger, in Argentinië en Chili veel lager, in Uruguay, Peru, Bolivia en Ecuador ongeveer hetzelfde. In Midden-Amerika en Cariben veel hoger. Jaarlijks gemiddeld 1 vrouw per 100.000 inwoners vermoord om haar vrouw-zijn. In Honduras veel hoger (13,3), in Chili veel lager (0,4). |
| Vrouwen in parlement | 16,8 procent (LA-gemiddelde 27 procent). |
| Global Gender Gap | Plaats 96 op totaal 144 landen, in LA alleen Dominicaanse Republiek, Belize en Guatemala slechter. Paraguay scoort vooral slecht bij politieke participatie van vrouwen. |
| Menselijke ontwikkeling | Plaats op lijst van Verenigde Naties 2015: 112 van 188 landen, 16 van 22 LA-Carbische landen. In Zuid-Amerika alleen Bolivia lager. |
| Democratie | Plaats op Democratie-Index van Economist: 72 van 167 landen, 14 van 22 LA-Car-landen. In Zuid-Amerika alleen Bolivia, Ecuador en Venezuela lager. |
| Corruptie | Plaats op Corruptie Perceptie Index van Transparency International: 123 van 176 landen, 23 van 27 LA-Caribische landen; alleen Guatemala, Nicaragua, Honduras en Venezuela slechter. |
| Persvrijheid | Plaats op Persvrijheidlijst van Reporters without Borders 2016: 111 van 180 landen. In Zuid-Amerika alleen Venezuela slechter, in Midden-Amerika Guatemala, Honduras, Mexico en in Cariben Cuba. |
| Oordeel over politiek | Met Brazilië eerste en tweede plaats van 18 LA-landen, waarvan bewoners vinden dat de regering er is voor enkele machtige groepen, en op twee laatste plaatsen dat de regering er voor het welzijn van hele volk is. |
| Menselijk geluk | 70e plaats van 155 landen, 16e van 20 LA-landen op World Happiness Index van VN. In LA alleen Venezuela, Dominicaanse Republiek, Honduras en Haïti slechter. |
| Voetbal | Beste prestaties:
Wereldkampioenschap: kwartfinale in 2010. Olympische Spelen: tweede in 2004. Copa América: eerste in 1953 en 1979. |
Bronnen: CIA Factbook, UNDP Human Development Report 2015, Economist Democracy Index 2016, Transparency International Corruption Perception Index 2016, Reporters without Borders Press Freedom Index 2016. Latinobarómetro Informe 2016, World Happiness Report 2017 Verenigde Naties, World Economic Forum 2016, CEPAL 2014.
Deze bijdrage is onderdeel van de Paraguay Special, voorjaar 2017.
