Honderdste geboortedag van de Argentijn Adolfo Bioy Casares
Vorig jaar is de honderdste geboortedag van de Argentijnse schrijver Adolfo Bioy Casares (1914 – 1999) in zijn land uitgebreid herdacht. Terecht, want met zijn landgenoten Jorge Luis Borges en Julio Cortázar wordt Casares tot de voornaamste Latijns-Amerikaanse schrijvers van de twintigste eeuw gerekend. Zijn boeken worden gekenmerkt door wijsheid, ironie en de psychologie van de liefde.
Er is wereldwijd nog altijd vraag naar het werk van Casares. Deze nazaat van succesvolle Ierse en Franse migranten wordt geboren in Buenos Aires als enig kind in een gezin van grootgrondbezitters. Zijn vader, advocaat en schrijver Adolfo Bioy Domecq, treedt na de staatsgreep van 1930 op als minister van Buitenlandse Zaken. Zijn moeder, Marta Ignacia Casares, is de dochter van de oprichter van La Martona, de grootste zuivelproducent van Argentinië.
Dankzij de uitgebreide bibliotheek in huize Casares maakt Adolfo al heel jong kennis met grote werken uit de wereldliteratuur. Omdat hij deze boeken in de oorspronkelijke talen leest, kent hij al op tienjarige leeftijd – naast Spaans – Engels, Duits en Frans. Als elfjarige schrijft hij voor zijn nichtje, op wie hij hevig verliefd is, zijn eerste verhaal: Iris en Margarita.
Pseudoniem
Na de middelbare school gaat Casares letteren, filosofie en rechten studeren, maar stopt daar al snel mee. Hij richt zich volledig op schrijven en maakt, aangemoedigd door zijn vader, een reis naar de Verenigde Staten. Tijdens deze reis verdiept hij zich in de bijbel en leest hij de grote werken uit de Spaanse Gouden Eeuw, van de toneelstukken van Lope de Vega tot het proza van Cervantes. Maar tot het schrijven van een roman komt hij nog niet.
Terug in Buenos Aires schrijft de achttienjarige de roman La Novela Grande (De grote roman, 1932) en kort daarna verschijnt de novelle Diecisiete Disparos Contra la Porvenir (Achttien schoten tegen de toekomst, 1933), geschreven onder het pseudoniem van Martín Sacastrú. Zonder Adolfo’s medeweten wordt de publicatie van deze roman geheel gefinancierd door zijn vader. Beide werken worden door de critici slecht ontvangen. Later noemt Casares zijn vroege werk “de slechtste boeken ooit geschreven”, en laat alle herdrukken verbieden.
Boezemvriend
Tijdens literaire bijeenkomsten in de villa van schrijfster en vertaalster Victoria Ocampo leert Casares de schrijver en dichter Jorge Luis Borges (1899-1986) kennen. Als reactie op de realistische en psychologische romans van die tijd, richten zij in 1935 samen het literaire tijdschrift Destiempo op. Er verschijnen slechts drie nummers, maar uit die samenwerking ontstaat een levenslange en innige vriendschap, waarbij Casares altijd in de schaduw van zijn boezemvriend blijft staan.
In 1940 trouwt Casares met de vijftien jaar oudere schrijfster en dichteres Silvina Ocampo, een zus van Victoria. Datzelfde jaar verschijnt zijn volgens critici beste werk La invención de Morel (Morels uitvinding), een roman waarin droom en werkelijkheid onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. In het voorwoord noemt Borges het boek “beredeneerde verbeelding” en een absoluut meesterstuk.
Casares bedient zich van het magisch realisme, een substroming binnen de fantastische literatuur, een overkoepelende term voor het fictionele genre. In de fantastische literatuur spelen het bovennatuurlijke en het irreële een belangrijke rol: griezelverhalen, sciencefiction, mythologische verhalen en magisch realisme. Al deze subgenres van de fantastische literatuur kennen een imaginaire sfeer met immer dreigende en onrustwekkende elementen. Veel Zuid-Amerikaanse auteurs als Borges, Julio Cortázar, Gabriel García Márquez en Mario Vargas Llosa worden tot de stroming van het magisch realisme gerekend, waarmee ze het Latijns-Amerikaanse continent op de literaire wereldkaart zetten.
Illusie
In La invención de Morel wordt dit magisch realisme door middel van een klassiek thema gepresenteerd. Het hoofdpersonage, een man in absolute eenzaamheid op een eiland, probeert de vreemde en complexe fenomenen om hem heen te begrijpen. De dagelijkse realiteit verbergt immers overal een onderliggende waarheid. Casares wil hiermee duidelijk maken dat de mens niet in staat is de wereld te leren kennen, simpelweg omdat het menselijk bestaan niet meer dan een illusie is: droom en verbeelding. En zoals in Casares’ hele oeuvre speelt hier de passionele, allesverzengende liefde een fundamentele rol. De liefde, die volgens Casares iets subliems is, maar die tegelijkertijd onvermijdelijke fataal afloopt. Het boek vormt voor de Franse cineast Alain Resnais de basis voor zijn beroemde experimentele film over de werking van het geheugen: L’année dernière à Marienbad (1961).
Nadat Casares samen met zijn vrouw Silvina Los que aman, odian (Zij die liefhebben, haten, 1946) heeft geschreven, komt pas in 1954 zijn volgende roman uit, El sueño de los heroes (De droom van de helden). Hierin ontrafelt hij het motief van de zelfvervullende profetie. Casares beschouwt dit boek zelf als zijn beste werk: “Eenvoudigweg omdat intelligente mensen tegen mij zeggen dat dit mijn beste boek is.”
Antifascistische politieromans
Met de psychologische roman Diario de la de guerra del cerdo (Dagboek van de Zwijnenoorlog, 1969) vestigt de schrijver ook internationaal de aandacht op zich. Het verhaal speelt zich af in de straten van Buenos Aires waar jongeren in opstand komen tegen de oudere mensen, die volgens hen uitgeroeid moeten worden. Tegen deze achtergrond denkt de zestigjarige hoofdpersoon na over het onvermijdelijk toenemende geestelijk en lichamelijk verval.
In Casares’ latere werken maken de onderbewuste, mysterieuze en magische elementen plaats voor een meer humoristische en ironische stijl. De sfeer is minder imaginair. Dit wordt vooral duidelijk in de vruchtbare samenwerking met Borges. Beiden zijn fel antiperonist en Borges raakt in 1946 zijn baan bij de Stadsbibliotheek kwijt wegens het ondertekenen van enkele manifesten tegen Juan Perón, president van 1946-1955 en 1973-1974.
In de antifascistische politieromans Crónicas de Bustos Domecq (1967) en Nuevos cuentos de Bustos Domecq (1977) neemt Casares de Argentijnse maatschappij – met name de Peronisten – op onnavolgbare satirische en hilarische wijze onder de loep. Zeer parodistisch zijn de scènes waarin de hoofdpersoon, een peronistische arbeider, het Perónregime aan een kruisverhoor onderwerpt. Ook schrijven de Casares en Borges samen een aantal filmscenario’s, waaronder Invasión (1969) en de surrealistische Franse film Les Autres (1974).
Maîtresse
In 1981 wordt Casares lid van het Franse Légion de Honneur en in 1990 ontvangt hij de Miguel Cervantes Prijs, de meest prestigieuze onderscheiding voor een Spaanstalige auteur. Dan behoort Casares niet meer exclusief toe aan de elite, maar is Argentinië’s meest bekroonde auteur een echte publieksschrijver geworden. Zijn werk is in meer dan twintig talen vertaald.
Hoewel de bon vivant Casares tijdens zijn leven talloze buitenechtelijke avonturen beleeft, houdt het huwelijk met zijn grote liefde Silvina meer dan vijftig jaar stand. “Ik weet, dat Adolfo uiteindelijk altijd bij mij terugkomt, omdat ik de enige ben van wie hij houdt”, aldus Silvina. Zij is het ook die zijn buitenechtelijke dochter Marta adopteert en liefdevol opvoedt.
Later verwekt Casares bij zijn maîtresse Sara Josefina een zoon, Fabían, die hij pas een jaar voor zijn dood erkent. In 1993 sterft Silvina aan Alzheimer en drie weken later komt zijn dochter Marta bij een verkeersongeval om het leven. Casares zelf overlijdt 8 maart 1999, op de leeftijd van 84 jaar.
Twintig procent van zijn vermogen laat hij na aan zijn verpleegkundige, Lidia Benítez. De overige 80 procent wordt verdeeld tussen zijn zoon Fabían en de drie kinderen van zijn dochter Marta. Als Fabián in 2006 overlijdt, komen de auteursrechten van zijn gehele oeuvre, net als de helft van Silvina’s werk, in handen van Fabián’s moeder en erfgename, Sara Josefina Demaría, Casares’ maîtresse. Adolfo Bioy Casares is bijgezet in het familiegraf op de bekende begraafplaats Recoleta in Buenos Aires.
Filmtip: http://www.fulltv.nl/dormir-al-sol.html: film vrij te downloaden
