‘Dit is pas de eerste ronde’
Een kleine groep van imkers in Mexico heeft een klap toegebracht aan biotech-gigant Monsanto. Het bedrijf moet stoppen met haar ambitie om duizenden hectaren land te beplanten met genetisch gemodificeerde (gen) sojabonen, die bestand zijn tegen Roundup, de pesticide van Monsanto.
Een districtsrechter van de deelstaat Yucatán verklaarde vorige maand de vergunning ongeldig die de Mexicaanse minister van landbouw, Sagarpa, en het bureau voor milieubescherming, Semarnat, in juni 2012 aan Monsanto hadden gegeven. De vergunning stond Monsanto de commerciële teelt van Round-up sojabonen toe. Het bedrijf mocht zijn zaden in zeven deelstaten planten op een oppervlakte van ruim 253.000 hectare. Dit ondanks protesten van duizenden inheemse Mayaboeren en imkers, Greenpeace, de Mexicaanse Nationale Commissie voor Kennis en Gebruik van Biodiversiteit, de Nationale Commissie van Natuurlijk Beschermde Gebieden en het Nationale Instituut van Ecologie.
Voor de intrekking van de vergunning was de rechter overtuigd van het wetenschappelijk bewijs dat werd gepresenteerd over de dreiging die gen-sojabonen vormen voor de honingproductie op het schiereiland Yucatán, waar de deelstaten Campeche, Quintana Roo en Yucatán liggen. Co-existentie van honing en gen-sojabonen is onmogelijk, zo oordeelde de rechter. 
Mexico is de zesde producent ter wereld van honing en de derde exporteur. Ongeveer 25.000 families op het schiereiland Yucatán zijn afhankelijk van honingproductie. Deze tropische regio produceert circa 40 procent van de honing in het land, waarvan bijna alles wordt uitgevoerd naar de Europese Unie. In 2011 voerde de EU voor een bedrag van 54 miljoen USD aan Mexicaanse honing in.
Roundup
Er bestaan meerdere zorgen. Roundup-gewassen – sojabonen, suikerbieten, katoen en alfalfa – zijn gemanipuleerd om resistent te zijn tegen glyfosaat, het actieve ingrediënt van de pesticide Roundup. Sommigen menen dat glyfosaat een gevaar vormt voor de gezondheid van mens en dier; een claim die Monsanto en andere grote agrarische bedrijven verwerpen. Naast gezondheidsrisico’s zou het gebruik van glyfosaat hebben bijgedragen tot schade aan de bodem en het water en tot slinken van bijenkolonies. Het vormt daarmee een bedreiging voor de waterveiligheid op aarde.
Gen-gewassen zouden de belangrijke Europese exportmarkt voor Mexicaanse imkers kunnen verwoesten. De verkoop van honing die stuifmeel bevat dat afkomstig is van genetisch gemodificeerde gewassen is er beperkt sinds een uitspraak van het Europese Hof van Justitie in 2011. De uitspraak verhindert de verkoop in de EU van honing die afkomstig is van een gen-gewas dat niet is goedgekeurd voor menselijke consumptie – waaronder soja en andere diervoeders. Honing met meer dan 0.9 procent van gen-stuifmeel (van een goedgekeurd gen-gewas) moet gelabeld worden als ‘bevattende gen-ingrediënten’ en kan niet worden gemerkt als een organisch product. Sommige landen, zoals Duitsland, verbieden alle honing die gen-stuifmeel bevat.
Europese markt
Een klein onderzoek in Campeche, waar ongeveer 10.000 hectare met gen-sojabonen waren aangeplant na de vergunning in 2012, ontdekte gen-stuifmeel in sommige honingmonsters, die bestemd waren voor de Europese markt. Dit bedreigt, volgens de auteurs van het onderzoek, de lokale honingindustrie. Ook spreekt het de houding van minister Sagarpa en de bedrijven tegen dat sojabonen niet worden bezocht of bestoven door bijen op zoek naar voedsel, omdat ze zichzelf kunnen bestuiven.
De uitspraak van de rechter inzake Monsanto werd geprezen door de gerespecteerde nationale krant La Jornada, die de Mexicaanse regering ervan beschuldigde de wijdverspreide zorgen over genetische modificatie te negeren. Bovendien dwingt de regering tegenstanders het uit te vechten voor de rechter tegen machtige, multinationale bedrijven. De ambitie van de regering om honger uit te bannen valt niet te rijmen met haar beslissing om steeds vaker multinationale bedrijven, zoals Monsanto, toe te staan gen-gewassen te introduceren, stelt het redactioneel van de krant.
Centraal in het oordeel van de rechter stond de Mexicaanse grondwet, met name het deel dat verwijst naar de verplichting van de regering om inheemse gemeenschappen ten volle te raadplegen over wat er gebeurt op hun grondgebied – ook over wat er groeit – alvorens enige belangrijke beslissing te nemen. De rechter verordende de stop van de teelt en gaf Sagarpa zes maanden de tijd om een volledige en juiste raadpleging uit voeren met inheemse boeren – wat al gebeurd zou moeten zijn voor de verstrekking van de vergunning aan Monsanto in 2012.
Het was dezelfde nalatigheid die leidde tot een bijna identieke uitspraak van een districtsrechter in Campeche in maart 2014. Deze twee uitspraken hebben een precedent geschapen dat boeren en milieuactivisten kan helpen om juridische stappen te nemen tegen de introductie van genetisch gemodificeerde soja en maïs. De federale regering heeft deze introductie goedgekeurd zonder consultatie en tegen het advies van deskundigen in.
David tegen Goliath
Maar dit is een riskant spel. Inheemse gemeenschappen zijn gedwongen om tegen hun eigen overheid te vechten en tegen multinationale bedrijven die beschikken over juridische afdelingen met miljoenen dollars geld. En dat om te zorgen dat aan hun grondwettelijke rechten wordt voldaan en om hun traditionele wijze van landbouw en leefstijl te beschermen.
Ook al volgt er waarschijnlijk snel een derde overwinning in Chiapas in een gelijksoortige zaak, dit is pas de eerste ronde. Monsanto zal zeer waarschijnlijk tegen de beslissing in beroep gaan bij een hoger gerechtshof. Het Noord-Amerikaanse Vrijhandelsverdrag (Nafta), waar de VS, Canada en Mexico deel van uitmaken, is niet op de hand van de imkers. Sommigen menen dat Nafta de kleinschalige, Mexicaanse landbouw verlamt. Deze strijd van David tegen Goliath gaat om veel meer dan honing.
Foto ‘ma ogm’: Activisten van Greenpeace en Mayaboeren vormen een menselijke keten die het woord ma ogm spelt, ofwel no gmo (geen genetische modificatie). Fotograaf: Arturo Rocha/Greenpeace.
Vertaald uit het Engels door Maja Haanskorf
