Persvrijheid. Tijdens de bijna dertig jaar durende dictatuur van de Duvaliers konden de Haïtianen hier slechts van dromen. Toch waren het juist journalisten die een belangrijke rol speelden in het groeiende verzet tegen de dictator en bijdroegen aan de uiteindelijke val van Jean-Claude Duvalier. Tegenwoordig is de persvrijheid het grootste goed van de verder wankele democratie.
Een van die journalisten van destijds was radiojournalist Jean Léopold Dominique, die als gevolg van zijn nieuwsuitzendingen en kritische commentaren verschillende malen een veilig heenkomen moest zoeken in het buitenland. De Haïtiaanse luisteraars ontdekten een verband tussen zijn berichten over Nicaragua en de val van dictator Somoza (in 1979) en hun eigen situatie. Somoza leek op Duvalier. Zouden zij niet net als de Nicaraguanen zich kunnen verzetten en de dictatuur omver kunnen werpen? Veertien jaar later, op 3 april 2000, werd Jean Dominique samen met zijn bewaker vermoord toen ze in de vroege ochtend het terrein van zijn radiostation opreden. Het was een onrustige tijd, met verkiezingen die enkele malen werden uitgesteld, politieke moorden en veel geweld. De moord op Jean Dominique schokte iedereen, maar de daders werden niet gepakt.
Nog weer vijftien jaar later zijn mijn Haïtiaanse vrienden het erover eens dat na de val van Jean-Claude Duvalier in 1986 de persvrijheid een van de grote verworvenheden van de democratie is die nog overeind staan. Opeenvolgende regeringen hebben geprobeerd de pers aan banden te leggen, zonder succes, want zeggen ze: “De wil om dit recht te bewaren is veel te sterk.” Ja, de media die gelieerd zijn aan de regering hebben meer en sneller toegang tot officiële informatie dan de kritische en onafhankelijke pers. Maar ondanks verschillende aanvallen op kritische journalisten door de huidige president Michel Martelly en zijn vertrouwelingen, kun je niet zeggen dat de persvrijheid momenteel in gevaar is of dat er sprake is van systematische repressie van de pers. Het is zelfs zo dat tijdens het bewind van Martelly het stilliggende onderzoek naar de moord op Jean Dominique voor het eerst een klein stapje verder is gekomen. De criminele inlichtingendienst van het Hof van Beroep onthulde dat de opdrachtgevers in de directe omgeving van voormalig president Aristide gezocht moeten worden, een mededeling waar vorige regeringen voor terugdeinsden. Maar tot op de dag van vandaag is er nog niemand gearresteerd.
Vrouwen en armen
Een positieve ontwikkeling is de doorbraak van vrouwen in de media. Nu zie je jonge vrouwen achter de filmcamera, iets dat tien jaar geleden nog ondenkbaar was. Het draagt bij aan een langzame verandering van het imago van vrouwen in de media, waar machismo nog altijd de boventoon voert. Tegelijkertijd blijven vrouwen vóór de camera, zeker als het over politieke kwesties gaat, nog grotendeels onzichtbaar. Hun mening telt in het politieke debat nog niet mee. Maar ook hier is sprake van een begin van verandering: vaker dan voorheen bellen vrouwen naar praatprogramma’s om hun mening over bijvoorbeeld de aanstaande verkiezingen te geven. Anoniem, dat wel, maar toch een klein stapje naar meer participatie.
Een andere omvangrijke groep die nauwelijks gehoord wordt, zijn de armen, zowel in de stad als op het platteland. Er wordt over hen geschreven en gesproken, maar zelf komt deze meerderheid nog weinig aan het woord. In een land waar bijna de helft van de volwassenen niet kan lezen is radio het belangrijkste medium. Verspreid over het land vind je talloze gemeenschapsradiozenders die het lokale nieuws brengen, maar ook landbouwvoorlichting geven of fungeren als weeralarm wanneer er een orkaan dreigt. Voor kritische journalisten, maar ook voor maatschappelijke organisaties en mensenrechtenactivisten, zijn de radio’s hét medium bij uitstek om mensen te informeren. Ze gaan door in de voetsporen van Jean Dominique, waarbij ze nu ook gebruikmaken van de sociale media. Met de komst van de mobiele telefoon zijn sms, Facebook en Twitter voor alle sociale klassen bereikbaar geworden. Ook hier zijn de jonge vrouwen en mannen in opkomst: een nieuwe generatie onafhankelijke journalisten in opleiding.
Lees ook ons artikel over persvrijheid in Latijns Amerika
