Interview met Lety Elvir, Hondurese dichteres te gast in Nederland
Aan moed en inspiratie ontbreekt het de Hondurese dichteres Lety Elvir (1966) niet in haar dichtbundels en korte verhalen. Als vrouw met passie en politiek bewustzijn spreekt ze oprecht en zonder een blad voor de mond te nemen. Haar twee belangrijkste onderwerpen zijn erotiek en sociale thematiek. In het dagelijkse leven is ze docent aan de Universidad Nacional Autónoma de Honduras.
Sinds augustus 2015 verblijft Elvir als writer in residence in Nederland, op uitnodiging van het Nederlands Letterenfonds en de stad Amsterdam, waar La Chispa haar spreekt. “Ik heb hier alle tijd en vrijheid om te schrijven”, vertelt Elvir, “en ben met twee poëziebundels tegelijk bezig.” Een met erotische poëzie en een met wat Elvir noemt ‘compromiso social’, poëzie die protesteert. Daarin spreekt ze in niet mis te verstane bewoordingen over de problemen in haar land, zoals geweld, armoede en politieke repressie. Die directheid en openheid worden niet altijd door iedereen gewaardeerd.
Een fragment uit Los muertos de mi país
Los muertos de mi país
no mueren de viejos
sino de impunidad y violencia
de balas de plomo y más plomo
bum bum bum día y noche
casquillos regados igual que los muertos
retuerzo las manos, el mapa, cintas amarillas
chorrea la sangre, llueve sangre en mi país
Voor schrijvers in Honduras is het niet makkelijk om hun beroep uit te oefenen en gelezen te worden, legt Elvir uit. “Je kunt er niet van leven. Je doet het vooral uit liefde voor de kunst. In een land als het onze is boeken kopen een luxe. Persoonlijk heb ik niet eens te klagen. Als ik een boek uitgeef, dan weet ik dat er een bepaald publiek voor is. Ik debuteerde met de dichtbundel Luna que no cesa (1998) en dat was het best verkochte boek dat jaar.” Daarna publiceerde ze nog een dichtbundel, Mujer entre perro y lobo (2001) en een verhalenbundel, Sublimes y perversos (2005). “De afgelopen jaren heb ik vooral losse artikelen gepubliceerd in kranten, tijdschriften en op internet.” Maar Honduras, of zelfs de regio Midden-Amerika, is nauwelijks in het vizier bij de literatuurminnende wereld. “Het grote publiek kent eigenlijk alleen Nobelprijswinnaar Miguel Ángel Asturias uit Guatemala of een grote naam als Ernesto Cardenal, uit Nicaragua, maar dat zijn namen van de vorige generatie.”
Om te zorgen dat hun werk bij het publiek terechtkomt, presenteren schrijvers hun werk in literaire cafés. “Dat is wel een select gezelschap, een beetje elitair, maar het is een basis. Het bredere publiek kan bijvoorbeeld terecht in bibliotheken. Daarnaast zijn er lokale televisiezenders die er aandacht aan besteden. En schrijvers en lezers posten dingen op Facebook en websites, waardoor een groter publiek bereikt wordt.” In Honduras is de markt van uitgeverijen klein, geeft Elvir aan. “Er waren twee grotere uitgeverijen. Nu is dat aantal gegroeid, maar er zitten vaak kleine uitgeverijen of gelegenheidsuitgeverijen bij, die één boek uitgeven en daarna niet meer.”
Nieuwe kolonisatie
Om het literaire klimaat te kunnen begrijpen, moet je de politieke situatie in het land kennen, aldus Elvir. “We zitten in een moeilijke periode. In 2009 is president Zelaya via een coup afgezet door politieke tegenstanders, met steun van de militairen.” Dat steekt Elvir, die een duidelijke mening heeft over de achterliggende motieven. “Buitenlandse regeringen van bijvoorbeeld de Verenigde Staten en landen van de Europese Unie hebben de coup al dan niet stilzwijgend gesteund. Wij wilden ons land moderniseren, rijkdom beter verdelen en het minimumloon verhogen. Zij willen een regering in Honduras die gunstig is voor de belangen van hun multinationale bedrijven. Een regering die eisen heeft op het gebied van arbeidsrechten en grenzen stelt, is niet in het belang van die bedrijven. Het voelt als een nieuwe kolonisatie.” In de huidige president Juan Orlando Hernández heeft Elvir geen vertrouwen. “Hij is via fraude aan de macht gekomen. Er waren geen internationale waarnemers aanwezig en er was een zeer lage opkomst. Zelf heb ik niet gestemd, want dat zou betekenen dat ik de coup als rechtmatig erken.”
Amazon
Elke vrijdag zijn er demonstraties in Honduras. “In Guatemala is het demonstranten gelukt om de president af te zetten en zelfs vanwege corruptie in de gevangenis te laten verdwijnen.” In Honduras is het slecht gesteld met de democratie. Er is sprake van politieke vervolging, mensenrechtenschendingen en straffeloosheid. “Het is gevaarlijk voor mensen die zich uitspreken over deze kwesties”, volgens Elvir. “Het is taboe om erover te schrijven. Kranten berichten nauwelijks over wat er in het land gebeurt, de meeste media zijn in handen van de elite. Sinds de coup zijn er meer dan vijftig journalisten vermoord. Kritiek is dodelijk. Voor goede nieuwsvoorziening over Honduras zijn we aangewezen op buitenlandse media.”
De coup inspireerde Elvir tot het verzamelen van poëzie van vrouwen over die gebeurtenis. Dat resulteerde in het boek Honduras, Golpe y Pluma: Antología de poesía resistente escrita por mujeres (2009 – 2013), met daarin bijdragen van 53 vrouwen. “Het boek is goed ontvangen door het publiek, maar kreeg heel weinig media-aandacht. Niet raar, gezien de huidige situatie. Gelukkig hadden alternatieve radiozenders wel belangstelling en is er aandacht aan besteed via internet. In 2014 is er een tweetalige editie gekomen met de Engelse vertaling erbij, die is verkrijgbaar via Amazon.”
Snelkookpan
Een ander probleem is het drugsgeweld, dat ook in Honduras huishoudt. “We leven in een narcostaat. Er worden wel narcobazen en –families uitgeleverd aan de VS, maar dat verandert weinig aan de situatie.” Volgens de Verenigde Naties is Honduras een van de gewelddadigste landen in de wereld en het gevaarlijkste van Latijns Amerika met jaarlijks 90 moorden per 100.000 bewoners. In Mexico, ook een land dat veel geweld kent, is dat 21,5 per 100.000, de VS zitten op bijna 5 en Nederland ongeveer op 1.
Het politieke en drugsgerelateerde geweld heeft Honduras onherkenbaar veranderd, meent Elvir. “Vroeger vierden we ‘s avonds na het werk nog wel eens een verjaardag in de kroeg. Nu is dat veel minder. En als we dat doen, wil iedereen om zes of zeven uur naar huis. Mensen zijn bang. Openbaar vervoer rijdt ’s avonds niet meer en dan is het uitgestorven op straat. We beleven nu wat Colombia meemaakte in de jaren tachtig en negentig.”
Andere grote problemen zijn de werkloosheid en armoede. Volgens cijfers van de VN leeft de helft van de bevolking onder de armoedegrens. “Er is geen werk, daarom verlaten mensen hun land om naar de VS te gaan. Het land is een snelkookpan. Als je de grenzen zou opengooien, dan zou iedereen en masse vertrekken. Er is geen werk en geen veiligheid.”
Elvirs poëzie kenmerkt zich door een toegankelijke en directe stijl die je niet onberoerd laat. Met alledaags taalgebruik zet ze mooi geformuleerde en krachtige beelden neer. Haar werk is nog niet vertaald in het Nederlands. “Ik hoop dat er een Nederlandse uitgever is die interesse heeft.” En met haar erotische poëzie doorbreekt ze de traditionele man-vrouwverhoudingen in een land waar het machismo dominant aanwezig is.
Een fragment uit Fuego
Yo soy el fuego
que sube por tus pies
miradas que abren
penetran tu cremallera
sin avisar
Soy la que puede
encontrar tus ojos
tu pelo tus gestos
el cordón de tus zapatos
en media de una misa papal
Waar moet het heen met Honduras? Heeft Elvir hoop voor de toekomst? “Zeker, na het oorlogsgeweld van de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw wilden we ons leven weer opbouwen. De problemen van nu zijn een fase waar Honduras doorheen moet.”
Women’s Poems of Protest and Resistance. Honduras: 2009-2014: Spanish-English Bilinguial Edition, Lety Elvir & Maria Roof (eds.), Casasola Editores, 2014, ISBN 9781942369028
