Milieu & Natuur

Rivieren zoeken in São Paulo

15 maart 2015

Claire Rigby

Veel bewoners van São Paulo, de grootste stad van Brazilië, hebben last van de aanhoudende droogte. Sommige mensen hebben nog maar enkele uren per dag stromend water, of zelfs dagen achtereen niets. Toch is er genoeg water in de gigantische stad, zo zeggen wetenschappers en activisten. Je moet alleen weten waar je moet zoeken.

Komt de watercrisis door droogte of door slecht management?

De watercrisis in São Paulo is internationaal volop in het nieuws geweest. Het woord seca (droogte) staat centraal en een ernstig tekort aan regen wordt gezien als de oorzaak van het probleem. Natuurlijk is dit een belangrijke factor, maar de waarheid – zoals met bijna alles in deze metropool – is veel ingewikkelder. Er is namelijk heel veel water in São Paulo: het is alleen niet altijd op de juiste plek. Dit werd pijnlijk duidelijk na een recente regenstorm, waarin de helft van de regen die in februari normaal is in enkele uren naar beneden kwam. Straten en huizen overstroomden. Op het busstation Praça Pedro Lessa stonden mensen binnen de kortste keren tot aan hun schenen in het water.

Panamahoed

Veel mensen in São Paulo zijn bezorgd en bang; water is een belangrijk punt van discussie. Toch is er meer dan genoeg water, zo zeggen activisten. Op de facebook-pagina Existe Água em SP (Er is water in SP) doet activist en avonturier Adriano Sampaio verslag van zijn zoektochten naar vergeten rivieren en bronnen in de stad. Met zijn vriend Ramon Bonzi gebruikt hij kaarten uit de jaren 30 in combinatie met moderne stratenplannen. Vervolgens trekt hij de stad in en klimt over muren, onder putdeksels en struint door de bosjes op zoek naar water. “We vinden altijd wat”, aldus Sampaio.

Met zijn kenmerkende Panamahoed zoekt Sampaio de hele stad af, van het rijke centrum tot de gigantische oostelijke woonwijken. In een recente post filmt hij in de arbeiderswijk Cidade Antonio Estevão Carvalho en vindt bewoners die vissen in een zelfgemaakt meertje. Ook toont hij verwaarloosde beekjes die bijna niet meer te zien zijn en laat hij zien hoe het riool soms rechtstreeks dit soort wateren binnenstroomt. In een andere expeditie in het noorden van de stad drinkt Sampaio uit een bron die gebruikt wordt als drinkwater door lokale bewoners. Hij wordt zo ziek dat hij naar het ziekenhuis moet. “Het is heel belangrijk dat verschillende bronnen en wateren in de stad getest en gelabeld worden”, zegt hij. “Mensen moeten weten welke bron ze veilig kunnen gebruiken.”

Blauw web

Sampaio is naar eigen zeggen een gepassioneerde amateur op het gebied van water. Met zijn werk treedt hij in de voetsporen van het wetenschappelijke project Rios e Ruas (Rivieren en Wegen), opgezet door geograaf en specialist in watersystemen Luiz de Campos en architect José Bueno. Zij brengen al sinds 2010 de waterwegen van São Paulo in kaart en organiseren bijeenkomsten voor vrijwilligers om verwaarloosde rivieren en beekjes schoon te maken. São Paulo heeft zo’n 300 officiële waterwegen, maar waarschijnlijk ligt het echte aantal rond de 500. Een kaart van Rios e Ruas toont de stad als een blauw web van waterwegen, waarvan de meeste niet bekend zijn. In totaal is er zo’n 3000 kilometer aan stromend water. “Er is echt genoeg water in São Paulo,” zegt de Campos. “Het wordt alleen zeer slecht beheerd.”

Dengue

Sampaio werd gemotiveerd tot actie in 2013 na een toevallige ontdekking in een klein park in Pompéia, de buurt waar hij opgroeide. “Ik zag dat de grond modderig was en begon te graven”, zo herinnert hij zich. Binnen enkele minuten kwam er water omhoog. Hij groef meerdere gaten, waar allemaal water uitkwam, en gebruikte deze om zonder toestemming een kleine vijver te maken. Vorig jaar maakte hij samen met bewoners een tweede vijver, waarbij alleen materiaal uit de buurt gebruikt werd. Vandaag de dag zijn de vijvers zeer levendig, met verschillende plant- en vissoorten. Een van de vissen die Sampaio introduceerde is de guarú, die muggen en muggenlarven eet en daarom ziektes zoals dengue helpt te bestrijden. Nu mensen door de watercrisis zelf bassins gaan aanleggen, wordt dengue veel sneller verspreid.

Lekkages

Voor de bewoners is het water in het park niet echt een verrassing. Veel van hen hebben al generaties lang bronnen in hun achtertuin. In een klein huis dat grenst aan het park, toont Eli Maria Jose Salis de betrouwbare watertoevoer die al meer dan dertig jaar in haar tuin te vinden is. Het water loopt vanuit het park door een pijp naar een tank in de tuin. De bewoners ontvangen ook water van het officiële waterbedrijf SABESP, maar zeggen het lokale water te gebruiken om verspilling tegen te gaan. “We hebben hier zoveel water, het zou zonde zijn dat niet te gebruiken”, aldus Salis. SAPESP verliest ondertussen 30 procent van het verspreide drinkwater door massale lekkages in de slecht onderhouden waterleidingen. Ook zorgen diefstal en illegale praktijken dat veel water simpelweg verdwijnt.

Rantsoenering

Ook SABESP is daarom op zoek naar vergeten rivieren. In een serie urgente ´megaprojecten´ gericht op het oplossen van de watercrisis probeert het bedrijf de koers van de rivier de São Lourenço te wijzigen. Ook worden duizenden liters water uit andere rivieren naar de grote reservoirs vervoerd. Gouverneur Alckmin hoopt dat dit de rantsoeneringsmaatregelen die hij vanaf april zal moeten invoeren, waarbij bewoners slechts twee dagen per week water zullen krijgen, onnodig zal maken. Sampaio is sceptisch over deze projecten: “De autoriteiten lijken alleen massale bouwprojecten te beginnen, die miljarden kosten. We weten echter niet eens of dit zal werken. Veel van de rivieren waar ze zich op richten hebben op dit moment ook heel weinig water.”

Pinheiros

Activist Sampaio ziet de oplossing dan ook in meer kleinschalige, lokale maatregelen. Hij wil herbebossing en natuurstroken langs de rivieren van de stad met vijvers en meertjes. Zo kan het regenwater beter opgevangen worden en ontstaan nieuwe plekken voor recreatie. “Ik wil mensen helpen herinneren wat rivieren en beken zijn, wat bronnen zijn,” zo zegt hij. “We zijn vergeten dat we deel uitmaken van de natuur. Het is overal om ons heen, maar we zien het niet.” Het is niet moeilijk, vindt hij, voor de gemeente om water uit de verborgen waterwegen op te slaan en te gaan gebruiken. Zelfs als het water niet drinkbaar is, zijn er talloze andere mogelijkheden.

Geograaf de Campos bevestigt dat effectief management veel op zou lossen. Het water uit lokale bronnen en kleine beekjes, dat meestal van redelijke kwaliteit is, wordt vaak rechtstreeks het riool ingepompt. Dit is nodig om de fundamenten van gebouwen en ondergrondse parkeergarages, die het lokale waternetwerk verstoren, droog te houden. Het weggepompte water komt vervolgens terecht in de zeer vervuilde, grote rivieren van de stad. Met de recente crisis beginnen steeds meer mensen water uit lokale bronnen te gebruiken om planten water te geven, vloeren te schrobben en auto’s te wassen, maar er wordt nog altijd zo’n 5000 liter per uur weggepompt. De grote rivieren Pinheiros en Tiete ontvangen dit water samen met ongefilterd rioolwater. Zo loopt het rioolwater van het chique winkelcentrum Cidade Jardim rechtstreeks de Pinheiros binnen.  “Mensen klagen over vervuiling alsof het een voldongen feit is”, stelt De Campos, “maar dat is niet hoe het werkt. Het probleem is dat we nú bezig zijn met vervuilen.” Volgens de geograaf is het opschonen van deze rivieren veel makkelijker dan het lijkt: stop met het vervuilen, beginnend bij de kleine wateren. “Rivieren kunnen heel goed zichzelf schoon maken. We moeten ze alleen de kans geven.”

Dit artikel is vertaald en ingekort door Simone Kalkman.

Gerelateerde berichten

Oerbossen Bolivia branden in stilte weg

Oerbossen Bolivia branden in stilte weg

Internationaal is er diepe verontwaardiging over de bosbranden in het Braziliaanse Amazonewoud. De extreemrechtse president Bolsonaro krijgt bakken kritiek over zich heen. Maar in buurland Bolivia voltrekt zich een vergelijkbare, stille ramp. In 2019 brandde meer dan zes miljoen hectare aan bos af, een gebied ter grootte van Nederland, Luxemburg en Vlaanderen samen.

Lees meer
Brazilië, Indonesië en Democratische Republiek Congo willen ‘Opec van regenwouden’  vormen

Brazilië, Indonesië en Democratische Republiek Congo willen ‘Opec van regenwouden’ vormen

Aangespoord door de verkiezing van Lula willen de drie landen, waar zich de helft van alle tropische bossen bevinden, sterkere inspanningen voor natuurbehoud toezeggen. Met name de verkozen president van Brazilië, Luiz Inácio ‘Lula’ da Silva, heeft beloofd te vechten om de ontbossing in het Amazonegebied een halt toe te roepen.

Lees meer

Stikken in het paradijs

Documentaire over vervuiling Isla-raffinaderij Dit jaar bestaat het Koninkrijk der Nederlanden 200 jaar. Curaçao is een van de parels aan de kroon, een geliefd eiland bij veel (Nederlandse) toeristen. Wat de vakantiegangers vaak niet weten, is dat in dit paradijs een...

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This