Lokale boer betaalt hoogste prijs voor het ‘groene goud’
In Paraguay wordt steeds meer verdiend aan de productie van soja. Braziliaanse immigranten zijn de belangrijkste producenten. Maar de economische groei heeft een keerzijde: om plaats te maken voor de sojavelden moeten de lokale boerengemeenschappen en inheemse bevolkingsgroepen wijken. De productie van het ‘groene goud’ wordt overschaduwd door mensenrechtenschendingen en corruptie.
De familieboerderijen in Guahory (Tembiaporã, Caaguazú) liggen tussen de laatste stukjes oerwoud, waarvan inmiddels een groot deel gekapt is voor sojaproductie. Lokale boeren proberen zich staande te houden, maar dat wordt steeds moeilijker. Sinds september 2016 worden ze systematisch bedreigd door grootgrondbezitters van Braziliaanse herkomst. Milcíades Añazco, die al 30 jaar hier woont: “Met oogluikende toelating van het Openbaar Ministerie en de politie vernietigen de Brazilianen onze woningen. Daarna komt de politie om ons te slaan en te bestelen.”
Na een buurtvergadering op 3 januari jongstleden begon de politie de inwoners van Guahory te achtervolgen. De 20 vrouwen en kinderen en enkele mannen probeerden zich in de woning van Añazco te verschuilen, maar de agenten haalden hen in en bespoten hen met traangas. Toen ze het huis uit vluchtten werden ze beschoten met rubberen kogels. Ze renden door de sojavelden in een poging te ontkomen aan de aanval. De zoon van Añazco, 10 jaar oud, werd zo hard geslagen dat hij in het ziekenhuis terechtkwam.
Volgens de politie gaf het Openbaar Ministerie het bevel om de boeren te ontruimen, omdat ze op illegale wijze op de gronden van de Braziliaanse grootgrondbezitters zouden wonen. Daarnaast werden de boeren ervan beschuldigd de wegen naar sojavelden te blokkeren om te voorkomen dat deze met pesticiden werden bespoten.
Grootste sojaproducent
Paraguay staat op nummer zes op de wereldlijst van producenten van soja en is nummer vier van exporterende landen. Per hoofd van de bevolking is Paraguay ’s werelds belangrijkste sojaproducent, met een gemiddelde van 727 kg per inwoner. Paraguay exporteert voornamelijk naar Europa, China en Argentinië, waar het onder meer wordt gebruikt als veevoer. Van alle bebouwbare grond wordt 80 procent gebruikt voor soja, en het gewas gedijt goed in het land met de meest ongelijke grondverdeling van Latijns Amerika.
De sojasector concentreert zich met name in het vruchtbare oosten van Paraguay, waar 97 procent van de bevolking leeft. Dat zorgt voor enorme sociale conflicten. Tevens heeft dit grote gevolgen voor het milieu: in 1950 had Paraguay nog 9 miljoen hectare aan bos, in 2004 was dit nog maar 1,3 miljoen. Bijna het gehele Atlantische woud in het oosten heeft inmiddels plaatsgemaakt voor sojavelden. De sector maakt ook intensief gebruik van pesticiden, wat de gezondheid van de lokale bevolking en het milieu in gevaar brengt. Met de ontbossing verdwijnt de matigende invloed op het lokale klimaat, waardoor hitte en droogte versterkt worden. Daardoor hebben lokale boeren te maken met afnemende opbrengsten van hun land.
In Paraguay bezit 80 procent van de boeren geen eigen grond. De meeste grond wordt gebruikt voor grootschalige productie van soja en vlees voor export, terwijl van iedere tien Paraguayanen er twee te weinig calorieën binnenkrijgen. Slechts 6,3 procent van de landbouwgrond wordt gebruikt voor de productie van voedsel door lokale boerenfamilies. Dit is onvoldoende om het land van groente en fruit te voorzien, waardoor deze producten voor het grootste deel geïmporteerd worden uit Argentinië en Brazilië. Ook Guahory, ooit een subtropisch oerwoud waar apen en jaguars leefden, is omgevormd tot een plat landschap met sojavelden.
Corrupt
Hoe kan het dat boeren op grote schaal van hun land verjaagd kunnen worden? Volgens het netwerk van ngo’s voor mensenrechten van Paraguay (Codehupy), gebruiken de sojaproducenten hun hoge inkomsten om het Openbare Ministerie, de politie en rechters om te kopen. Het corrupte rechtssysteem geeft hen vervolgens toegang tot duizenden ambtenaren en politieagenten om de woningen van de boerenfamilies te ontruimen. Volgens Codehupy werden de inwoners van Guahory in september van hun land verjaagd zonder enig gerechtelijk bevel. Ondanks dat de boerenfamilies voor hun grond hebben betaald, meent de overheid dat de grond eigendom is van Braziliaanse grootgrondbezitters. Dubbele eigendomstitels op hetzelfde stuk grond zijn in Paraguay geen uitzondering, en tijdens Stroessner’s bewind zijn miljoenen hectaren land onrechtmatig aan bevriende militairen en ondernemers geschonken (zie dit eerdere artikel van La Chispa). Landonteigening en corruptie zijn nog steeds gangbare praktijken waar de sojasector van profiteert.
Conflicten tussen grootgrondbezitters, de overheid en lokale boerengemeenschappen en inheemse bevokingsgroepen zijn aan de orde van de dag. Mensenrechtenschendingen zijn geen uitzondering. Een extreem voorbeeld van geweld rondom landonteigening vormt het bloedbad van Curuguaty in 2012, waarbij elf boeren en zes politieagenten werden gedood en waarna president Lugo moest aftreden (zie dit eerdere artikel van La Chispa). In de afgelopen tien jaar hebben 900.000 Paraguayanen het platteland ingeruild voor de buitenwijken van Asuncion, en de expansie van sojavelden heeft daarbij zeker een rol gespeeld. Behalve dat het functioneren als klein boerenbedrijf steeds moeilijker wordt met landonteigening en verontreiniging van land en water, genereert de productie van soja ook geen of nauwelijks banen voor de plattelandsbevolking.
Brasiguayos
Een groep die een belangrijke rol heeft gespeeld in de opkomst van de sojaproductie in de afgelopen 30 jaar zijn de Brasiguayos, Braziliaanse immigranten in Paraguay. In 2008 verbleven er naar schatting 500.000 Brasiguayos in het land. De Braziliaanse boeren en ondernemers vonden in Paraguay wat in hun eigen land steeds schaarser wordt: goedkope vruchtbare landbouwgrond. Het vruchtbare deel van Paraguay bevindt zich aan de kant van Brazilië, wat de migratie vergemakkelijkt.
De Brasiguayos namen hun technische kennis van het effectief verbouwen van soja mee, waardoor de sector zich goed kon ontwikkelen in Paraguay. Op haar buurt verwelkomt de Paraguayaanse overheid dan ook de komst van de Brazilianen. Ondanks het officiële verbod op grondaankoop door buitenlanders binnen 50 km van de grens sinds 2005, gaat deze onverminderd door. Claudia Ricca, adviseur van de ngo Amigos de la Tierra: “Nergens in de sojaregio wordt deze norm gerespecteerd, net zo min als de milieuwetten. De normen in Brazilië zijn strikter en de sojaproducenten hebben het makkelijker in Paraguay omdat de controles mild zijn.”
De sterke groei van de Paraguayaanse sojasector van de afgelopen tien jaar trekt op zijn beurt weer veel nieuwe Brasiguayos aan. Inmiddels controleren de Brasiguayos 14 van de 28 belangrijkste bedrijven van de sojasector. De Braziliaanse ‘sojakoning’ Tranquilo Favero is één van de mensen die het meest geprofiteerd heeft van de sojaproductie. Hij woont al 40 jaar in Paraguay en zou 90 procent van de sojaproductie in het land controleren. Dit gaat niet zonder problemen: hij wordt ervan beschuldigd grond te hebben onteigend van lokale boerengemeenschappen. Als hij door de pers naar de landconflicten wordt gevraagd, zegt hij liever niet over dit onderwerp te praten.
Het groene goud
De sterke groei van de Paraguayaanse economie leunt voor een groot deel op de productie en export van soja, en deze groei gaat onverminderd door. In februari 2017 werd 1.871 miljoen dollar verdiend aan ‘het groene goud’, 11,6 procent meer dan een jaar eerder. Paraguay heeft een sterke concurrentiepositie: importeurs van soja betalen geen belasting wanneer de soja uit Paraguay afkomstig is (in tegenstelling tot andere landen). Volgens Juan Néstor Núñez, voorzitter van de Asociación Rural del Paraguay, is het geen toeval dat er vorig jaar 10,5 miljoen ton soja werd geproduceerd, het dubbele van het jaar daarvoor.
Met de groeiende inkomsten die de sojateelt oplevert ziet het er niet naar uit dat de sociale conflicten tussen grootgrondbezitters en lokale boerengemeenschappen snel afgelopen zullen zijn. Terwijl aan de ene kant de grootgrondbezitters en de Paraguayaanse economie alsmaar blijven groeien, slinken de bossen en de boerengemeenschappen. Het milieu raakt vervuild en mensen lijden onder verontreiniging door pesticiden. De hoogste prijs voor de economische groei van Paraguay wordt betaald door de meest kwetsbaren.
Deze bijdrage vormt onderdeel van de ‘Paraguay Special‘, voorjaar 2017.
