Kunst & Cultuur

Graphic novels: Latijns Amerika in woord en beeld

Graphic novels zijn niet te verwarren met bekende stripverhalen zoals Donald Duck en Suske en Wiske. Integendeel, kinderen vinden graphic novels meestal saai. Je kunt stellen dat een graphic novel volwassener is dan een stripboek, een wat ‘literairdere’ inslag heeft met serieuze thema’s zoals (auto)biografie, politiek, historische figuren en muziek. In vergelijking met een ‘gewoon’ stripboek heeft de graphic novel meer (literaire) pretentie en ingewikkeldere verhaallijnen. Graphic novels worden ook striproman of beeldroman genoemd en beschouwd als een vorm van literatuur. Graphic novels kun je vergelijken met de Japanse manga-strips.

De eerste graphic novel dateert uit de jaren zeventig van de vorige eeuw en het heeft zich inmiddels ontwikkeld tot een echt genre. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar is het niet. In Colombia genoten comics voorheen volgens onnavolgbare logica dezelfde dubieuze status als pornografische publicaties, kansspelen en tarot. In 1993 werd die ban opgeheven, waardoor er meer aandacht is voor comics. Ook internationaal worden graphic novels steeds populairder en meer voor vol aangezien.

Graphic novels zijn verkrijgbaar bij de betere strip- en boekhandel. La Chispa zet een aantal graphic novels met Latijns-Amerikaanse thema’s voor u op een rij. Hier kan geen e-book tegenop!

Borges. El laberinto infinito – Nicolás Castell & Óscar Pantoja

Persoon: De legendarische auteur Jorge Luis Borges (1899-1986) uit Argentinië schreef nooit een roman, maar verwierf wel eeuwige roem als dichter, essayist en schrijver van korte verhalen en proza. Boekhandels over de hele wereld zijn vernoemd naar zijn bekendste boek De Aleph. Andere werken zijn Fantastische verhalen, De tuin met zich splitsende paden en Wereldschandkroniek, verhalen die zich kenmerken door een mix van fantasie en werkelijkheid.

Tekenstijl: Op de cover zien we een oudere man in pak met wandelstok, zoals we Borges kennen van foto’s, altijd elegant gekleed. De kunstzinnige tekeningen kenmerken zich door een vrij donker kleurgebruik. Soms neemt een enkele afbeelding twee pagina’s in beslag, andere tekeningen zijn detailopnames achter elkaar, als een camera die inzoomt op een lichaamshouding, gezichtsuitdrukking of situatie.

Verhaal: Als biografie beperkt deze graphic novel zich tot de essentie. Het is een hommage aan Borges, met een inkijk in zijn persoonlijk leven. Borges groeit letterlijk op in de bibliotheek. Na een relatief onbezorgde jeugd zien we een volwassen, introverte Borges, die minder op zijn gemak is in groter gezelschap. Buenos Aires komt mooi naar voren. Ongeluk in de liefde maakt hem wanhopig. Borges’ liefdesverdriet wordt in beeld gebracht met drankfles, pistool en een gefaalde zelfmoordpoging, we zien een prachtige tekening met engelen. De mooiste passages zijn geïnspireerd op zijn literatuur, als een droom zien we onverklaarbare zaken. Borges valt in een put, komt terecht in een bibliotheek en ontmoet Ireneo Funes, een figuur met het perfecte geheugen, uit een verhaal van Borges. Prachtig!

Taal: Spaans

 

Castro – Reinhard Kleist

Persoon: Fidel Castro (1926–2016) is natuurlijk een figuur die een gepolariseerd debat uitlokt. De Cubaanse revolutionair met bekende kreten als ‘vaderland of de dood, wij zullen overwinnen’ en ‘de geschiedenis zal me vrijspreken’, begon als idealist maar eindigde als autoritair leider. Vandaag de dag zit zijn broer Raúl nog altijd in het politieke zadel.

Tekenstijl: Op de cover prijkt een jonge Fidel met zijn kenmerkende houding tijdens een van zijn lange voordrachten, met priemende vinger om zijn gelijk kracht bij te zetten. De baard is nog jeugdig wild, de pose is heldhaftig. Kleist schept met zijn zwart-wittekeningen een eigen, zware stijl. Gelukkig zijn de tekeningen helder genoeg, met veel beweging.

Verhaal: Het verhaal speelt in 1958, een Duitse journalist genaamd Karl Mertens doet verslag van de revolutie op Cuba en interviewt Fidel in de bergen. Zijn voornemen om onafhankelijk verslag te doen strandt. Hij kiest partij voor de revolutie, net zoals zo veel intellectuelen in die tijd. Het boek vertelt het geijkte verhaal. De jonge politiek bewuste Fidel die dictator Batista verdrijft, het embargo van de Verenigde Staten en de schaarste aan alles en de armoede op het eiland.

Kleist liet zich adviseren door Volker Skierka, auteur van biografie van Castro, wat de genuanceerdheid van het boek ten goede komt. Hoewel een en ander heldhaftig wordt afgebeeld en de auteur zich dichterlijke vrijheden permitteert, is er geen sprake van verheerlijking. Het einde waarin de figuur van Mertens op leeftijd gedesillusioneerd achterblijft, is veelzeggend.

Taal: Nederlands, vertaald vanuit het Duits

 

Gabo. Memorias de una vida mágica – Pantoja, Miguel Bustos, Felipe Camargo, Tatiana Córdoba

Persoon: Gabriel García Márquez is de trots van Colombia. In 1982 kreeg hij verdiend de Nobelprijs voor de Literatuur. Márquez is bij uitstek het icoon van het magisch realisme, de literaire stroming waarbij de werkelijkheid op vanzelfsprekende wijze vermengd wordt met het bovennatuurlijke.

Tekenstijl: Op de warmgele achterkant van de graphic novel staat een man met een snorretje met een kleine jongen aan de hand van zijn opa in Aracataca om het ijs te voelen, de bekende scène uit Honderd jaar eenzaamheid waarmee Márquez in gedachten terugkeerde naar een beslissend moment in zijn jonge leven. In de vier delen van het boek worden de zwartwit tekeningen gecombineerd met een steunkleur: geel, blauw, rood (de kleuren van de vlag van Colombia), en groen. De tekenaars willen een jonger publiek aanspreken en hen aanzetten tot het lezen van het oeuvre van de Colombiaanse grootmeester.

Verhaal: De biografie brengt het leven van Márquez in beeld, van geboorte en jeugd tot zijn schrijverscarrière. Wonen in Mexico, het stichten van een gezin, het winnen van de Nobelprijs en Márquez’ journalistieke carrière. Het verhaal springt in de tijd op en neer en is een mix van het leven van García Márquez en het boek Honderd jaar eenzaamheid. De graphic novel geeft goed weer hoe het creatieve proces van schrijven een lijdensweg kan zijn voor een schrijver.

Taal:  Spaans

 

Roberto Bolaño, Estrella distante – Javier Fernández, Fanny Marín

Roman: Roberto Bolaño (1953-2003) was een Chileens schrijver die bij het bredere publiek bekendheid kreeg door boeken als De wilde detectives en 2666, maar meer nog echte status genoot onder collegaschrijvers. In 1996 publiceerde hij de roman Estrella Distante, vertaald als Het lichtende kwaad. Deze roman is bewerkt tot graphic novel. In deze roman gaat Bolaño in op de relatie tussen literatuur, herinneringen en politiek geweld.

Tekenstijl: De kleurencover is mooi getekend, binnenin is de strip zwart-wit. Het zijn lichte tekeningen, soms een beetje acquarelachtig. De afbeeldingen blijven niet per se in de vakjes, soms wordt een figuur of scène op een of twee bladzijden geplaatst, of plaatjes binnen een groot beeld met wat tekst. Hierdoor leest het geheel licht en kijkt het rustig.

Verhaal: De Chileense luchtmachtofficier Carlos Wieder schrijft poëzie aan de hemel met de rook van zijn vliegtuig. Hij is een literaire belofte, maar wordt in verband gebracht met het dictatoriale regime in zijn land. Wie is deze mysterieuze figuur en wat heeft hij op zijn kerfstok? Het verhaal is zeker voor wie de roman niet heeft gelezen, niet makkelijk te volgen. Dat is jammer, want hierdoor gaat het verhaal langs je heen. Enige context van de Chileense geschiedenis is bovendien nodig om het verhaal te begrijpen en waarderen. Dat doet overigens niets af aan de stijlvolle tekeningen.

Taal: Spaans

 

La mano de dios – Paolo Castaldi

Persoon: Diego Armando Maradona (1960) is een van de grootste voetballers aller tijden. Zijn roem verdiende hij in de vorige eeuw, maar de aanbidding van Pluisje gaat onverminderd door. Ook al doet hij soms foute dingen, mensen hebben een zwak voor hem. Want het is geen slechte vent en hij speelde natuurlijk fenomenaal goed.

Tekenstijl: Op de cover schittert Maradona als een heilige. Overdreven? Geenszins. Daarover zo meer. De tekeningen zijn in principe zwart-wit, maar worden soms opgevrolijkt door het stijlvolle Argentijnse lichtblauw. Plaatjesreeksen worden afgewisseld met close-ups en paginagrote afbeeldingen. Daarnaast is er veel tekst. Aardig is dat ook het proces zelf van het maken van deze novela gráfica en de Italiaanse tekenaar in beeld komen.

Verhaal: Het boek telt elf hoofdstukken, een symbolisch getal natuurlijk. De beroemde nummer 10 maakte eigenhandig de beslissende doelpunten tegen Engeland in de kwartfinale op het WK voetbal in Mexico op 22 juni 1986. Een sportieve overwinning met een politieke dimensie. Een cruciaal omslagpunt in het gevoel van Argentijnse eigenwaarde na de verloren Falklandoorlog en de recente dictatuur. Eindelijk revanche op de Engelsen.

Ook in Italië heeft Maradona een status van hemelse proporties. Hij maakte de club Napoli landskampioen. Zo kon Napels het minderwaardigheidscomplex van arme stad uit Zuid-Italië en het clichébeeld van de maffia van zich afschudden. Dankzij el pibe de oro, de gouden jongen. Het is een boek vol aanbidding. Toch stoort het niet.

Taal: Spaans

 

Rulfo. Una vida gráfica – Óscar Pantoja & Felipe Camargo

Persoon: Het belang van de Mexicaanse schrijver Juan Rulfo (1917–1986) voor de Latijns-Amerikaanse literatuur kan moeilijk overdreven worden. Hij liet met De vlakte in vlammen en Pedro Páramo een klein oeuvre van onschatbare waarde na voor de Latijns-Amerikaanse, Spaanstalige en zelfs wereldliteratuur.

Tekenstijl: De zwart-wit cover staat letterlijk in vuur en vlam. Twee skeletten, vader en zoon, lopen hand in hand. De tekeningen lijken met grijs antraciet potlood te zijn gemaakt. Donkere, duistere tekeningen bevatten stijl en veel detail. Bijvoorbeeld een prachtig doodshoofd met een Mexicaanse sombrero, of een dorre vlakte met kerkhof. Ook komen we scènes en citaten uit Pedro Páramo tegen. Mensen met de mond vol aarde, waarbij een volledige pagina is gereserveerd voor een tekening.

Verhaal: Rulfo groeit op tijdens de Mexicaanse revolutie, een periode van dood en geweld, die zijn leven voor altijd markeert. Zijn vader, ooms, tantes en grootouders worden vermoord en zijn moeder sterft.

In deze graphic novel legt de auteur de Mexicaanse revolutie, met meer dan een miljoen doden, goed uit. De katholieke kerk mocht geen politiek meer bedrijven, geestelijken werden vervolgd. Tijdens de bloedige burgeroorlog waren er executies aan de lopende band en gingen dorpen in vlammen op.

Rulfo was als kind erg eenzaam en las veel. Later ging hij schrijven; drank en roken domineerden zijn leven. Als ambulant bandenverkoper kreeg Rulfo inspiratie door zijn reizen door het land en alle bloederige gebeurtenissen die zwaar op hem drukten.

Er was intellectuele discussie over zijn werk en Rulfo was gevoelig voor kritiek op zijn werk. Na de twee boeken schreef hij niet meer omdat hij had gezegd wat hij wilde zeggen. Rulfo geniet tot op de dag van vandaag een enorme status onder collegaschrijvers.

Taal: Spaans

 

Chico & Rita – Javier Mariscal & Fernando Trueba

Animatiefilm: Chico & Rita is gebaseerd op de gelijknamige animatiefilm Chico & Rita (2010) van dezelfde makers. Het vertelt het turbulente liefdesverhaal tussen de veelbelovende pianist Chico en de knappe zangeres Rita. Het is ook een liefdesverklaring aan de latino muziekscene.

Tekenstijl: Het verhaal swingt en de tekeningen ook. De tekenaars weten de vibe uit de jaren vijftig van de vorige eeuw en de muziek goed over te brengen. In de muzikale tekeningen wordt geluid beeldend weergegeven met kreten als ‘pa-ra pa-ra cha-ra’ en ‘plin plan’. De tekeningen zijn full colour en ook herkenbaar uit de film. Het verhaal is melodramatisch als een bolero. Het is duidelijk een volwassen strip, met naakt en seks.

Verhaal: Het verhaal is eenvoudig: de oude Chico kijkt bedroefd terug op zijn vroegere succesvolle leven en denkt aan zijn stormachtige liefde met Rita, een ambitieuze en beeldschone zangeres. Zowel muzikaal als persoonlijk waren ze een goed koppel, maar de liefde en passie laten zich niet altijd bedwingen.

Het Cubaanse nachtleven, dans, jazz en de Latinomuziekscene in New York, Las Vegas en Havana komen goed naar voren. De idylle van Cuba, waar salsa de mensen door de aderen stroomt en sensualiteit in de lucht hangt, is voelbaar.

Taal: Spaans

 

Che – Héctor Oesterheld, Alberto Breccia, Enrique Breccia

Persoon: De iconische figuur van Che Guevara (1928 – 1967) staat garant voor discussie, de Argentijn wilde onrecht en armoede de wereld uit helpen. Dat doel heiligde de middelen en revolutie was het middel.

Tekenstijl: Op de rood met zwarte hardcover omslag staat het iconische portet van Che Guevara zoals we hem kennen van de wereldberoemde foto, gemaakt door fotograaf Alberto Korda. De tekeningen zijn puur zwart-wit. Deze afwezigheid van kleur maakt de tekeningen soms zwaar, met veel zwarte schaduwpartijen en gelukkig voldoende zichtbare details. Recensten stellen dat het boek “geldt als meesterwerk in de stripgeschiedenis door zijn compositie en zijn vermenging van abstracte en concrete vormen”.

Verhaal: Het geijkte verhaal in Zuid-Amerika: Che op reis, zijn missie, om “honger, uitbuiting en onrecht te ‘genezen’”, de ontmoeting met de Castro’s in Mexico, de revolutionaire strijd, enzovoort. Er is weinig kritiek op de Cubaanse revolutie, maar het boek stipt het internationaal isolement en het mislukken van de utopie in breder verband aan.

Interessant aan het boek is dat de drie auteurs tijdgenoten van Che zijn. De strip dateert uit 1968, was populair en kende een oplage van tienduizenden stuks. Tot de militaire dictatuur, toen werd het gevaarlijk om het boek te bezitten. Oesterheld is tijdens de Videla-dictatuur door de militairen ontvoerd en vermoord.

 

Che Guevara. A Manga Biography – Chie Shimano & Kiyoshi Konno

Persoon: De beeltenis Che Guevara (1928 – 1967) is bekend over de hele wereld dankzij de iconische foto met baret. Vooral jongere generaties zijn minder bekend met wie hij precies was en wat zijn ideeën waren. Met deze manga willen de Japanse tekenaars hier iets aan doen. Ze dragen actief bij aan de mythificering van Che. Portrettering van een held dus, met bijbehorende heldhaftige taal, citaten met bloemrijk taalgebruik.

Tekenstijl: De cover van deze Japanse kunstvorm manga is in kleur, de rest is zwart-wit, gelukkig met heldere tekeningen.

Verhaal: Het vertelt het geijkte verhaal van Che: hij had astma, studeerde medicijnen en maakte een rondreis door Zuid-Amerika op de motor met kameraad Alberto Granados. Verder natuurlijk de invasie met de Granma, de strijd en overwinning tegen een grote overmacht. De revolutie op Cuba en de strijd tegen het wereldwijde imperialisme. Het is overduidelijk een pro-Che boek en neigt soms naar propaganda. Ondanks de vele onderwerpen is het oppervlakkig. Fans van Che zullen het waarderen, criticasters zien er ongetwijfeld in bevestigd dat Che überhaupt niet deugt.

Taal: Engels

 

Bibliografische informatie:

Borges. El laberinto infinito, Nicolás Castell & Óscar Pantoja, Rey Naranjo Editores, 2018, ISBN 9789588969497, 158 pag., €20,99

Castro, Reinhard Kleist, Silvester Strips, ‘s-Hertogenbosch, 2011, ISBN 9789058855817, 288 pag., €13,99, vertaling: Arend Jan van Oudheusden

Gabo. Memorias de una vida mágica, Óscar Pantoja, Miguel Bustos, Felipe Camargo, Tatiana Córdoba, Rey Naranjo Editores, 2014, ISBN 9789585731325, 180 pag.

Roberto Bolaño, Estrella distante, Javier Fernández, Fanny Marín, Random Comics, 2018, ISBN 9788417247096, €17,95

La mano de dios, una novela gráfica sobre la vida de Diego Armando Maradona, Paolo Castaldi, Rey Naranjo Editores, 2015, ISBN 9789585888913, 179 pag.

Rulfo. Una vida gráfica, Óscar Pantoja & Felipe Camargo, Rey Naranjo Editores, Bogotá, 2017, ISBN 9788498595561, 200 pag.

Chico & Rita, Javier Mariscal & Fernando Trueba, Oog & Blik/De Bezige Bij, ISBN 9789054923107, 212 pag., €16,99, vertaling Luc de Rooy

Che, Héctor Oesterheld, Alberto Breccia, Enrique Breccia, Silvester Strips Uitgeverij, ‘s-Hertogenbosch, 2011, ISBN 9789058854483, 95 pag., vertaling: Arend Jan van Oudheusden

Che Guevara. A Manga Biography, Chie Shimano & Kiyoshi Konno, Penguin Books, ISBN 9780143118169, 176 pag, €16,99

Frida Kahlo: The Story of Her Life, Vanna Vinci, Prestel, 2017, ISBN 9783791383880, 160 pag., €22 (in dit artikel niet besproken)