Een verrassende uitspraak van het parlement over abortus heeft de al door vrouwen begonnen discussie in El Salvador aangewakkerd. Misschien opent dat de weg om abortus niet meer onder alle omstandigheden strafbaar te stellen.
Het debat over het absolute abortusverbod leeft meer dan ooit in El Salvador na een historisch besluit van het parlement: de jonge Carmen Guadalupe, een van de zeventien vrouwen die gevangenisstraffen tot veertig jaar uitzitten wegens abortus, kreeg 22 januari gratie. De strijd die de Burgergroepering voor een Therapeutische, Ethische en Eugenetische Abortus afgelopen april begon, werpt z’n vruchten af met de eerste gratieverlening aan een vrouw in de juridische geschiedenis van El Salvador. Deze uitspraak is een duidelijke steun aan de bewegingen voor vrouwenrechten in El Salvador en zou het begin van het einde kunnen zijn van een van de meeste strikte abortuswetten ter wereld.
De wil van God
Steeds vaker geven Salvadoraanse vrouwen openlijk hun mening over deze wet. Dat is een bijna revolutionaire daad, want het is voor hen niet makkelijk om over abortus te spreken in een land waar ze tot gevangenisstraf veroordeeld kunnen worden voor een zwangerschapsonderbreking, waar de wil van God heerst en het woord van de man wet is.
Deze drie ingrediënten zijn in El Salvador aanwezig. Hier begonnen de absolute strafbaarheid van abortus en de wrede gevolgen daarvan een klein jaar geleden aandacht in de media te krijgen door de situatie van Beatriz en zeventien (nu zestien) vrouwen die nog op gratie hopen, terwijl ze straffen tot veertig jaar cel uitzitten.
Angst verloren
Het debat over de legalisering van therapeutische abortus is in de samenleving doorgedrongen. Zij, de Salvadoraanse vrouwen, hebben hun angst verloren. Ze durven te spreken, hun mening te geven, hun ervaringen te vertellen en daarmee tot nog toe onwankelbare taboes te doorbreken. Hun uur is aangebroken, niet dat van de partijen of de kerk. Hun stemmen eisen dat.
“Ik geloof in God, maar ik geloof niet in de God die, zoals sommigen ons voorhouden, ons verplicht een heel serie kinderen te hebben waarvoor je geen tijd hebt om ze te wassen en te ontluizen”, zegt Armida. Deze kleine kokette vrouw van in de dertig komt uit een plattelandsnederzetting bij het Cojutepeque, dat bekend is om z’n markten en handel. Ze vertelt met overtuiging en een zekere opluchting dat haar moeder vijftien kinderen had en zij zelf twee, hoewel ze die alleen moet grootbrengen: “Mijn man liet ons achter en vertrok naar de Verenigde Staten.”
Mercedes had niks te kiezen. “Wij zullen alle kinderen krijgen die God ons stuurt”, zei haar echtgenoot op een dag. “Hij had me al veel kinderen bezorgd en ik had geen geld om ze te onderhouden”, vertelt deze vrouw van 47 jaar, die verlegen bekent: “Tot mijn derde kind wist ik niks van de pil.”
Het is de tweede keer dat Armida en Mercedes, samen met andere vrouwen van verschillende leeftijden en sociale achtergronden, deelnemen aan de workshop over seksuele en reproductieve opvoeding. Het Collectief van Vrouwen voor Lokale Ontwikkeling begon die een jaar geleden te organiseren in verschillende gemeenten in El Salvador. Het zijn open bijeenkomsten, waarin de deelneemsters hun levenservaringen delen en leren over methodes voor gezinsplanning. Maar ze leren ook over hun rechten als vrouwen en de gevolgen van de strafwetten over abortus in El Salvador, die tot de strengste ter wereld behoren. In slechts vijftien landen ter wereld is abortus onder alle omstandigheden verboden, waarvan zeven in Latijns Amerika en de Cariben.
Geen complete vrouw
Enkele vrouwen in de workshop bekennen dat ze niet wisten dat abortus verboden was, tot “het verhaal van Beatriz op de televisie kwam.” Deze jonge vrouw van 22 jaar moest met een levensgevaarlijke zwangerschap veertien weken wachten tot het Hooggerechtshof haar verzoek om een abortus afwees. Beatriz overleefde een keizersnee, maar haar dochtertje overleed na een paar uur, zoals de medici hadden voorspeld.
De twintig vrouwen in de workshop vinden dat Beatriz “onrechtvaardig” is behandeld. Ze zijn het erover eens dat abortus in zulke gevallen mogelijk moet zijn, dus bij levensgevaar voor de moeder en als de foetus niet levensvatbaar is buiten de baarmoeder. Deze vrouwen zijn nu betrokken bij een debat dat nog maar een jaar geleden ondenkbaar was: legalisering of niet van de therapeutische abortus. “Het geval van Beatriz heeft het ijs gebroken. Daardoor praten we nu over deze problematiek”, stelt Wendy, een van de begeleidsters van de workshop. Ze vindt dat er veel opvoedingswerk gedaan moet worden. Maar ook zij, een alleenstaande moeder met drie kinderen, vindt het idee van vrije individuele keuze over wel of geen kinderen moeilijk. “Als je geen kinderen hebt, ben je geen complete vrouw.” Salvadoraanse vrouwen hebben dit patriarchale idee of geloof diep geïnternaliseerd.
Er zijn in El Salvador steeds meer tienermoeders: 32 procent van alle zwangere vrouwen zijn nog tieners (cijfers van het ministerie van Volksgezondheid) en het aantal onveilige en clandestiene abortussen stijgt. Er zijn jaarlijks 29 onveilige abortussen per 1000 vrouwen van 15-44 jaar, wat neerkomt op ongeveer 40.700 onveilige abortussen per jaar.
Stigma
De nu 25-jarige Claritza kreeg als tiener een miskraam. Ze wist niet dat ze zwanger was omdat ze voorbehoedsmiddelen gebruikte, maar die werkten niet. Toen ze in het ziekenhuis kwam, werd ze daar aangegeven wegens het plegen van abortus. Gelukkig hoefde ze niet naar de gevangenis, maar het stigma dat ze op haar school en in haar dorp kreeg, was traumatisch.
Beatriz is hersteld van de fysieke gevolgen van haar levengevaarlijke zwangerschap, maar heeft ook veel kritiek over zich heen gekregen. Ze heeft nu een kledingwinkeltje en is de mensen die haar hebben gesteund diep dankbaar. Ze roept alle vrouwen in dezelfde situatie op om niet te zwijgen, maar hulp te zoeken.
‘Ongelukjes’
Hoewel Armida, Mercedes, Wendy, Claritza en andere vrouwen Beatriz steunen, antwoorden ze unaniem “nee” op de vraag of ze een ongewenst kind zouden aborteren. Ze vinden abortus een “zonde”. “Ik ben niet voor abortus, alleen omdat je de baby niet wilt. Je moet je beschermen en het probleem voorkomen”, oordeelt María, een vrouw van boven de vijftig. De 23-jarige Antonia spreekt haar niet tegen, maar zegt wel dat “er soms ongelukjes gebeuren”.
Ongelukjes of niet, tot vorige week zaten zeventien vrouwen gevangenisstraffen tot veertig jaar uit wegens met abortus verband houdende delicten. De Burgergroepering voor een Therapeutische, Ethische en Eugenetische Abortus begon in april met een campagne voor gratie voor ‘De zeventien’. Na maanden wachten en allerlei soorten hobbels gaf het parlement 22 januari gratie aan Carmen Guadalupe, die was beschuldigd van moord na een spontane, niet opgewekte miskraam. Het parlement erkende dat in het strafproces de procedures voor het vaststellen van de schuld, in het bijzonder de wetenschappelijke bewijzen, niet waren gerespecteerd. Dit is natuurlijk een hoopvol bericht voor de andere zestien vrouwen die nog in de cel zitten, in de meeste gevallen wegens spontane, niet opgewekte miskramen, hoewel in hun zaken vele “procesfouten” zijn geconstateerd.
Sinds dit parlementsbesluit zou je het begin kunnen verwachten van een wet die tenminste therapeutische abortus legaliseert, zoals voor 1998 het geval was. Organisaties van de Verenigde Naties hebben El Salvador al herhaaldelijk om zo’n wetswijziging gevraagd. Zolang partijen er echter geen bij de verkiezingen geen afspraken over maken, heeft het geen prioriteit voor de zittende regering. De vraag is nu: Gaat er iets veranderen in El Salvador met dit historische besluit?
Dit artikel is vertaald uit het Spaans en enigszins ingekort door Jan de Kievid.
