Kleinschalige druivenboeren lijden onder klimaatverandering
Tarija, Bolivia: jaarlijks dreigt hagel de gehele druifoogst van Boliviaanse telers te verwoesten. Zonder bescherming of hulp van buiten is hun enige concrete optie de zogenoemde wijnverzekering. Masterstudente Annabel Bol onderzocht de problemen die boeren ervaren door klimaatverandering en in hoeverre de landbouwverzekering een oplossing biedt.
Bolivia staat bekend als een van de meest kwetsbare landen voor klimaatsverandering. Met name de landbouw is slachtoffer van klimaatproblemen en tegelijkertijd een van de grootste economische sectoren van het land. In de Uriondo vallei in het departement Tarija zijn veel boeren recent overgegaan op druiven, een unicum in Bolivia. De druiventelers verkopen de vrucht als tafeldruif of wijndruif voor handelaren, vaak gecombineerd met de productie van ambachtelijke wijn of singani, een Boliviaanse sterke alcoholische drank.
Doordat druivenboeren hoge investeringen moeten doen voor de aanleg van de wijngaard en de teelt van de plant – bijna de helft van de opbrengst, veel meer dan bij andere landbouwproducten – is de druiventeelt economisch enorm kwetsbaar voor schade. Een zogeheten wijnverzekering moet druiventelers beter bestand maken tegen de risico’s van klimaatverandering.
Hagel
De geïnterviewde druiventelers verklaren dat het Tarijeense klimaat drastisch is veranderd in de laatste vijf tot tien jaar. Grote hoeveelheden regenval hebben tot overstromingen geleid, met als gevolg ernstige schade aan de planten. De regen valt helaas vaak in januari en februari, als de plant al volgroeid is en geen water meer nodig heeft. Daarentegen is er een tekort aan regen tijdens de zaaiperiode, wanneer de nood het hoogst is.
Dan is er nog de constante dreiging van hagel en vorst. Vorst komt nu voor in perioden waarin het de kiem het meeste aantast. Het grootste probleem voor druiventelers is echter hagel: dat vormt een ware tragedie voor kleinschalige boeren. Ze riskeren hun gehele oogst te verliezen en naderhand moeten de planten in ieder geval een à twee jaar herstellen. Een jonge druiventeler legt uit: “Het klimaat in Tarija was altijd veel stabieler. De seizoenen waren meer gemarkeerd, ze varieerden niet. Nu kun je niets meer voorspellen.”
Afwezig: autoriteiten
De meerderheid van de boeren in Tarija is cynisch over overheidshulp op dit gebied. De gemeente creëert wel bewustzijn over het belang van een landbouwkalender en ontwikkelt kaarten met ‘hagelrisicozones’ om de boer te informeren. Verder werd in 2003 een meteorologische radar geïnstalleerd, om te waarschuwen tegen hagelstormen. Echter, meer dan tien jaar later staat de radar op nog steeds op non-actief. Meer bescherming is nodig, vooral voor de kleinschalige druiventelers: irrigatiekanalen, hulp bij overstromingen, en bescherming tegen hagel en vorst.
De gemeente geeft een aantal redenen voor het gebrek aan overheidssteun, zoals de burgemeester van Uriondo uitlegt. “Andere boeren worden jaloers als we alleen de wijnsector helpen.” Ook de wet houdt hen tegen: in Bolivia kunnen publieke instanties geen geld overmaken naar een private instantie, en in dit geval is de boer deel van de private sector. Andere betrokkenen zien corruptie echter als de belangrijkste oorzaak.
De wijnverzekering
Als de overheid te weinig doet, kan de private sector dan uitkomst bieden? Slechts recentelijk durfde de financiële sector het aan om zijn vleugels te spreiden op het platteland van Bolivia, onder andere door het aanbieden van landbouwkrediet. Ook voor de klimaatproblemen van boeren ontwikkelde de financiële sector een mogelijke oplossing: de landbouwverzekering. In 2009 werd een verzekering tegen hagel ontwikkeld door de non-gouvernementele organisaties Profin en Fautapo, met financiële steun van de gemeente Uriondo. Het idee was dat druiventelers rondom Tarija zich konden verzekeren: bij hagel werd de schade geëvalueerd, waarna de druiventeler een bedrag terugbetaald kreeg, berekend aan de hand van productiekosten.
Toen de gemeente haar steun terugtrok, werd de verzekering overgedragen aan de private verzekeringsmaatschappij Alianza Asegurados. Hiermee begonnen de problemen: beloofde betalingen kwamen niet op gang. De boeren die geraakt waren door hagel wachtten maandenlang op hun uitbetaling. Het is van groot belang voor de druiventelers dat ze dit geld binnen tien dagen na een hagelbui ontvangen, omdat ze de planten dan snel kunnen herstellen. De druiventeler zelf heeft vaak niet genoeg inkomen om hierin te investeren. Een groot wantrouwen in de verzekering was het gevolg. Een vrouwelijke druiventeler: “Men voelde zich zekerder. We betaalden om tenminste iets terug te krijgen. Nu is de hoop weer weg.” Druiventelers staan dus weer alleen in hun worsteling om toekomstige productie te garanderen.
Groot vs klein
De problemen met de verzekering treffen vooral kleinschalige boeren. Wat Boliviaanse landbouw zo uitzonderlijk maakt, is dat de meerderheid van de boeren tot op heden kleinschalig 
verbouwt, oftewel tussen één en drie hectare grond. Onder de druiventelers bestaat echter een grotere variatie: naast kleine en middelgrote bedrijven zijn er ook boeren die meer dan tien hectare bezitten en soms zelf in wijn handelen. Grootschalige telers hebben meer mogelijkheden om hun productie te beschermen: ze hebben technische kennis en kunnen zich ontwikkelen en innoveren. Kleinschalige druiventelers hebben vaak geen inzicht in hun productiekosten of netto inkomen; administratie laten ze voor wat het is. Daarbij hebben ze vaak geen enkele verwachting over hun toekomstige productie.
In de strijd tegen extreme weersomstandigheden hebben de kleinschalige druiventelers weinig opties: het enige concrete antwoord op de hageldreiging lijkt de wijnverzekering te zijn. Maar vanwege de onbetrouwbaarheid van de verzekering is het de vraag of de druiventelers er nog in geloven. In de tussentijd faalt de Boliviaanse overheid in het verzachten van de problemen voor kleinschalige druiventelers. Samenwerking tussen publieke en private sector in het verbeteren van een landbouwverzekering voor druiventelers zou misschien de beste oplossing zijn.
Annabel Bol is masterstudente Sustainable Development (ID-track) aan de Universiteit Utrecht. Daarvoor heeft ze onderzoek gedaan in Bolivia en zit ze op dit moment in Chili.
