Het was afgelopen donderdag precies twintig jaar geleden dat ik voor het eerst, via de hoofdstad Bogotá, in Medellín, aankwam. Die datum wist ik nog omdat ik oude agenda’s altijd bewaar en zo interessante feiten of gebeurtenissen uit het verleden kan terughalen. Je bent historicus of je bent het niet.
Nooit heb ik twijfels gehad over mijn nieuwe vaderland, en zeker niet over de stad waar ik sinds 14 april 1996 altijd heb gewoond. Medellín, ‘de stad van de eeuwige lente’, maar die in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw vooral bekend (of berucht) werd als de meest gewelddadige stad van de wereld.
Er zijn nog een paar kwalificaties die Medellín in recente jaren heeft gekregen. Soms terecht, soms wat minder. De meest innovatieve stad van de wereld is een titel die een Amerikaanse dagblad in 2013 Medellín toekende. Ook ken ik: de ‘stad met het beste onderwijs van Colombia’, de meest ondernemende stad van Colombia, en ook de stad met de grootste (sociale) ongelijkheid. Bij al die beoordelingen is er de laatste weken nog een bijgekomen, eentje om niet al te trots op te zijn: de meest vervuilde stad van Colombia en de negende meest vervuilde stad van Zuid-Amerika.
Als ik vroeger uit het raam keek van mijn appartement, kon ik aan twee kanten de bergen zien liggen die de Aburrá-vallei omsluiten. Maar de laatste weken zag ik, vooral in de vroege ochtend, alleen nog maar een dikke laag van smog. Het gevolg is dat op sommige momenten van de dag je niet meer dan 500 meter ver kunt kijken. De lokale overheid heeft sterk afgeraden om tussen 6.00 en 10.00 uur ’s morgens aan sport in de buitenlucht te doen, vanwege het gevaar dat je dan teveel schadelijke stoffen inademt.
De factoren die bijdragen aan die extreme situatie hebben te maken met de ligging van de stad, maar vooral met de toename van het wagenpark in de laatste jaren. Het klimaatverschijnsel van El Niño (droogte en hoge temperaturen) heeft de situatie de laatste maanden alleen nog maar verergerd. Medellín en randgemeenten liggen in een vallei, de Valle de Aburrá, waardoor de lucht blijft hangen. Vooral als het erg warm is en er geen wind waait om de schadelijke stoffen weg te blazen. De aanwezigheid van zand van de Sahara en de rook van de talrijke bosbranden in verschillende delen van het land hebben ook een negatieve bijdrage geleverd.
Maar zonder twijfel zijn de belangrijkste vervuilers de auto’s en motorfietsen, samen goed voor 1.200.000 stuks (op een bevolking van ongeveer tweeënhalf miljoen), de helft auto’s en de helft motorfietsen. Iedereen die het kan betalen wil zo snel mogelijk z’n rijbewijs halen en een auto kopen. Natuurlijk zijn er onderling veel verschillen: in de rijke wijk El Poblado heeft elk gezin gemiddeld maar liefst drie auto’s! Hoewel er een goed metro- en bussysteem is, wordt het publieke transport toch altijd beschouwd als iets voor de armen. Het is een cultuurprobleem, dat niet zomaar is op te lossen, zelfs niet met de relatief goede voorzieningen op het gebied van openbaar vervoer.
Burgemeester Federico Gutiérrez zag zich genoodzaakt begin april extreme maatregelen te nemen, zoals het verbod van alle autoverkeer gedurende anderhalve dag en een uitbreiding van de al bestaande maatregel van pico y placa, waarbij het autoverkeer wordt beperkt afhankelijk van het kentekennummer van de auto. Dat dergelijke goed bedoelde ideeën niet altijd het beoogde effect hebben, bewijzen de cijfers in Medellín. Want pico y placa leidde niet tot een vermindering van het aantal auto’s, maar juist tot een verhoging! Veel autobezitters lieten de auto niet staan om de metro te nemen, maar kochten er een tweede auto bij, met een kentekenplaat dat eindigde op een ander nummer, waardoor ze geen last hadden van de maatregel.
De slechte kwaliteit van de lucht in Medellín heeft vooral grote gevolgen voor de gezondheid. Volgens statistieken van de gemeente heeft bijna tien procent van alle sterfgevallen te maken met problemen van de luchtwegen, een cijfer dat ver boven het landelijk gemiddelde ligt. Al die alarmerende berichten hebben me voor het eerst in twintig jaar aan het denken gezet. Is Medellín echt wel zo’n geweldige stad om in te leven? Voorlopig heb ik nog geen alternatief voor handen, maar de twijfel is gezaaid…
