In de schoot geworpen maar niets mee gedaan
In de Boliviaanse grondwet staat het met zoveel woorden: het land zal nooit opgeven een uitgang naar zee op te eisen, “met soevereiniteit”. In de praktijk betekent dit dat Bolivia de provincie Litoral terug wil die het in 1884 verloor aan Chili na de zogenaamde ‘Salpeteroorlog’. Het land blijft op verschillende manieren aanspraak maken op het gebied, ondanks dat het in 1992 een stukje kust van Peru cadeau kreeg.
Ecuador liep in de koloniale tijd helemaal door tot aan de monding van de Amazone, de Mexicaanse deelstaat Chiapas hoorde ooit bij Guatemala maar wellicht geen enkele grenswijziging in de Amerika’s is zo pijnlijk en nog zo actueel als die van 1884 waarbij Bolivia haar kuststrook verloor aan Chili.
Tussen 1867 en 1938 heeft het land ongeveer de helft van haar grondgebied verloren aan bijna al haar buren, vooral aan Brazilië. Gevoelsmatig het grootste verlies blijft echter dat van haar provincie Litoral (‘Kuststrook’). Dit gebied, ter grootte van ongeveer drie keer Nederland, werd in de Salpeteroorlog tussen 1879 en 1884 veroverd door Chili en in 1904 formeel afgestaan. Wellicht dat Bolivia dit Vredes- en Vriendschapsverdrag met haar buurland niet helemaal vrijwillig ondertekende, maar het was juridisch wel bindend volgens een uitspraak van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag in 2018.
Sindsdien heeft Bolivia geen kuststrook meer en wordt er in bestuurscentrum La Paz gedaan alsof het land geen toegang tot zee meer zou hebben, terwijl dat volgens de eigen grondwet een ‘onvervreemdbaar recht’ is. Maar is dat wel zo? Heb je een kuststrook nodig om zeeschepen te hebben? Niet per sé, er staan zelfs zeeschepen geregistreerd in Luxemburg en in principe kunnen Boliviaanse schepen de Atlantische Oceaan bereiken via onder meer de Amazone en haar zijrivieren.
Bovendien liggen er spoorlijnen tussen La Paz en de Chileense havensteden Arica en Antofagasta. De verbinding naar Arica is slechts 440 kilometer lang en is nota bene aangelegd door Chili als uitvloeisel van het bovengenoemde verdrag van 1904. Hoewel Bolivia weinig gebruik maakt van deze spoorverbinding heeft het land hier en in Antofagasta eigen importfaciliteiten en belastingvoordelen. Tenslotte kent ook Zuid-Amerika een uitgebreid wegennet en zijn er vergaande plannen om de verkeers’corridor’ tussen beide oceanen te versterken, via Bolivia.
Boliviaans strand
Waar ontbreekt het Bolivia dus aan? Het antwoord is wellicht even onverwacht als simpel: een marinehaven en… strand. Zeestrand. Een Boliviaans strand aan de Stille Oceaan. Een marinehaven aan zee heeft het land inderdaad niet maar, vreemd genoeg, een eigen strand wel. Hoe zit dat? In 1992 deed Peru voor 99 jaar afstand van een stuk strand ten zuiden van Ilo, ongeveer 130 kilometer boven de grens met Chili. Sindsdien heet dit gebied van zo’n vijf kilometer lengte ‘Bolivia Mar’, oftewel Bolivia aan Zee. Een eigendomsperiode van 99 jaar is natuurlijk niet hetzelfde als ‘soevereiniteit’ en bovendien ligt dit strand niet in de voormalige provincie Litoral, maar het is strand, het ligt aan de Stille Oceaan en het hoort bij Bolivia. Deze enclave van vijf vierkante kilometer ligt zo’n 175 kilometer van de Boliviaanse grens.
Wat heeft Bolivia de afgelopen bijna 30 jaar hier aan haar eigen stukje zee opgebouwd? Het verrassende antwoord is: zo goed als niks. Nadat de toenmalige Peruaanse president Alberto Fujimori en zijn Boliviaanse collega Jaime Paz Zamora de tijdelijke overdracht van de grond getekend hadden, was er al snel sprake van de bouw van loodsen voor overslag van goederen, fabrieken en met name hotels. De haven van Ilo, op 20 minuten afstand, zou uitgebreid worden met faciliteiten voor Bolivia’s buitenlandse handel om minder afhankelijk te worden van de havens in het verfoeide Chili (Peru hoorde, met Bolivia, tot de verliezers van de Salpeteroorlog) waar de wat slaperige Peruaanse stad zelf ook van zou profiteren.
Niets
Komend vanuit Ilo wijst een verkeersbord naar rechts, naar Bolivia Mar. Douane is er niet, er is vrijwel niets. De Peruaanse kustwoestijn trekt zich niets aan van dit kleine stukje Bolivia en de zeewind heeft haar best gedaan het enige bouwwerk in het gebied, een metalen constructie van 21 meter hoog, kapot te blazen. Inmiddels zijn de twee vrouwengezichten die het kunstwerk voor moet stellen, een dat naar Bolivia kijkt en het andere over zee, dermate verroest dat er al stukken afgebroken zijn. Zelfs van het in 1992 onthulde bordje met de tekst “Voor de integratie en de broederschap Peru-Bolivia” rest nog slechts het betonnen voetstuk.
Ook de dromen rond handel en toerisme zijn stuk voor stuk afgebroken, zo schrijft BBC Mundo na een bezoek in 2018. De handel via Ilo kwam niet op gang omdat de tarieven hier, ondanks belastingvoordelen voor Bolivianen, nog altijd hoger zijn dan in Chileense havens. Ook trekt de stad nog altijd meer Boliviaanse toeristen dan Bolivia aan Zee, doordat het Boliviaanse strand pal aan de oceaan ligt en niet aantrekkelijk is om te zwemmen. Voorzieningen zijn er niet waardoor er aan het strand nog minder valt te beleven.
De aanleg van voorzieningen als een golfbreker en een goede toegangsweg zou minstens 250 miljoen dollar kosten, aldus de Boliviaanse consul in Ilo in het BBC-artikel. “Best veel geld”, aldus deze David Herrada. Slechts een touroperator bood vanaf het begin Bolivianen de mogelijkheid hun eigen strand te bezoeken, Catacora Tours in La Paz. Het was een avontuurlijke reis van veertien uur over grotendeels onverharde wegen, vertelt de directeur. Soms moesten de passagiers zelf hun bus duwen als deze zich vastgereden had. Dezelfde reis zou nu slechts acht uur duren maar Catacora biedt geen reizen meer aan naar Bolivia aan Zee. Gebrek aan vraag. En er is daar niets te doen.
Behalve misschien op 23 maart. Op die dag, Bolivia’s Dag van de Zee, kunnen de komende zeventig jaar de Bolivianen even hun voeten in het water steken op een eigen strand in plaats van te blijven dromen van de Litoral.
Deze bijdrage is onderdeel van de Bolivia special (april/mei 2021)
