Recensies boeken

Brazilië als paradigma?

20 april 2012

Jan de Kievid

Kan Brazilië een nieuw voorbeeld, model of zelfs paradigma worden voor sociaaleconomische en democratische politieke ontwikkeling? Die vraag stelt Kees Koonings in Brazilië als paradigma?, zijn oratie als hoogleraar Brazilië Studies aan de Universiteit van Amsterdam.

Brazilië heeft in korte tijd een gedaantewisseling ondergaan, in werkelijkheid en nog meer in de beeldvorming. Van een exotisch, niet serieus land dat altijd het land van de toekomst zou blijven, is het een aanstormende wereldmacht geworden, de ‘B’ van BRICS, opkomende landen als Brazilië, Rusland, India, China en mogelijk ook Zuid-Afrika. Het roept sympathie en herkenning op, want Brazilië hoort als westers, christelijk en democratisch land bij ‘ons’ en heeft geen nare militaire aspiraties.
Koonings schrijft deze gedaantewisseling toe aan economische ontwikkeling, gerichte armoedebestrijding en democratisering. Dat is positief, maar er zijn nog hardnekkige problemen: extreme ongelijkheid, sociale uitsluiting, onvolwaardig burgerschap en geweld. In São Paulo en Rio de Janeiro maken politieagenten 1500 keer zoveel dodelijke slachtoffers als hun collega’s in de Verenigde Staten.

Doordat Koonings naar de lange termijn kijkt, komt hij tot een eerherstel voor het door de neoliberalen bij het afval gezette economische model van ‘naar binnen gerichte’ Import Subsitutie Industrialisering (ISI), dat van 1930 tot 1980 zorgde voor een gemiddelde jaarlijkse groei van 7 procent. Ook benadrukt hij de betekenis van president Fernando Henrique Cardoso (1995-2003), door links vaak weggehoond als een neoliberaal die Brazilië in de uitverkoop deed. Ook deze Cardoso meent – Koonings noemt dat niet – dat het succesvolle ISI-beleid de grondslag heeft gelegd voor de latere economische ontwikkeling. Cardoso beteugelde de hyperinflatie, zorgde voor economische hervormingen en begon met een structurele sociale politiek. Hij bevorderde politieke stabiliteit, verminderde de politieke invloed van de militairen en droeg daarmee bij aan de consolidering van de democratie. Zijn opvolger Lula kon hierop met succes voortbouwen.

Gezonde eigenwijsheid

Koonings vindt het te ver gaan om Brazilië als voorbeeld of paradigma te zien. Maar Brazilië maakt wel duidelijk dat de discussie over ontwikkeling “niet meer gaat over gesloten of open economieën, over inward of outward gerichte ontwikkeling, over meedoen aan de globalisering of niet, of over staat versus markt.” Brazilië heeft al tachtig jaar al deze ‘opties’ gecombineerd. Daarom biedt de “studie van een land dat zich succesvol lijkt te ontwikkelen op basis van eigen receptuur en gezonde eigenwijsheid kansen om ontwikkelingsprocessen weer als historische en sociaal-politieke processen te begrijpen.”
Het elitaire en exclusieve karakter van de democratie in Brazilië verdient geen navolging. Maar met het participatief begroten op lokaal niveau heeft Brazilië wel degelijk een voorbeeldfunctie.

De oratie van Koonings geeft in kort bestek een voortreffelijk beeld van de recente ontwikkelingen en tegenstrijdigheden in Brazilië in historisch en vergelijkend perspectief. Ik begrijp alleen niet waarom Koonings het vrij recent door de Getúlio Vargas Stichting verspreide bericht dat op grond van hun inkomen meer dan de helft van de Brazilianen tegenwoordig tot de middenklasse behoort, kritiekloos heeft overgenomen. Klasse hangt af van sociaaleconomische positie en wordt niet simpel bepaald door inkomen.
Wie in de wetenschappelijke, maar goed geschreven oratie van Koonings te weinig terugvindt van het kleurrijke en gevarieerde leven in Brazilië, raad ik aan het eind 2011 verschenen Braziliaanse bloei van Lode Delputte te lezen. Niet in plaats van, maar nadrukkelijk naast de oratie van Koonings.

Kees Koonings, Brazilië als paradigma? Ontwikkeling, ongelijkheid en democratie in de ‘B’ van BRICS. Oratie als bijzonder hoogleraar Brazilië Studies aan de Universiteit van Amsterdam, 29 maart 2012. 37 pag. Uitgave CEDLA, ISBN 9789070280086, ook op: www.cedla.nl (onder research staff: Kees Koonings)

Gerelateerde berichten

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

Het plantageproject waar je spaargeld in zit gaat failliet, de boot waarmee je toeristentrips uitvoert zinkt. Wat doe je dan? Van de nood een deugd maken, dat is de aanpak van de Surinaams-Nederlandse Tessa Leuwsha (1967) en haar Surinaamse partner Sirano Zalman. Samen varen ze het binnenland in met een oude garnalenboot, het avontuur tegemoet. Hun ervaringen tekent Leuwsha op in De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname.

Lees meer
Jaguar

Jaguar

In zijn debuutroman Jaguar vertelt de Colombiaanse schrijver Santiago Wills de bloedige recente geschiedenis van zijn land aan de hand van het levensverhaal van de paramilitaire commandant Martín Pardo en zijn half tamme jaguar Ronco.

Lees meer
De vlaktes

De vlaktes

De vlaktes van de Argentijnse schrijver Federico Falco (1977) behoorde in 2020 tot de finalisten voor de Spaanse Premio Herralde de Novela en is nu in het Nederlands vertaald. Een boek over rouw en verlies, die de verteller de stad doen ontvluchten en terugkeren naar het landschap van zijn jeugd, de uitgestrekte pampa. In de stilte kijkt hij terug op de breuk met zijn geliefde. De moestuin en zijn herinneringen helpen hem zich opnieuw te hechten, aan de eindeloze vlaktes om hem heen.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This