Reizen door Cuba met Dolf de Vries
Cuba heeft als reisbestemming een magische klank. Door haar unieke geschiedenis en geïsoleerde ligging is het ‘anders’ dan de rest van Latijns Amerika. Voor de meeste toeristen is Cuba als exotisch strandvakantieland al geruime tijd populair. Het nostalgische beeld van vriendelijke mensen, opzwepende salsa en Amerikaanse Oldtimers spreekt mensen wereldwijd aan.
Maar Cuba is natuurlijk nog altijd een communistische dictatuur. Daar rondreizen geeft de geïnteresseerde en bewuste toerist een dubbel gevoel. Dit is ook het geval bij Dolf de Vries (1937), die Cuba, vrolijk getralied land schreef. De acteur en auteur van veel (reis)boeken (de ‘in een rugzakserie’) bereisde met zijn vrouw Lout het eiland.
Al eind jaren zestig van de vorige eeuw raakte De Vries gefascineerd door Cuba, toen hij op Curaçao woonde en de ambiance van revolución meekreeg en Che-T-shirts en Castro-petten in het Curaçaose straatbeeld zag. In de jaren zeventig reisde hij bovendien veel in Zuid-Amerika, onder andere een jaar lang in een busje met vrouw en drie kinderen.
De Vries’ reis begint in de hoofdstad Havana, waar ze soms lastig de weg kunnen vinden met hun huurauto. We lezen over toeristische bezienswaardigheden, krijgen achtergrondinformatie en worden deelgenoot van kleine reisongemakken en overpeinzingen. Verder gaan ze het eiland over. De Vries geeft ons wat geschiedenisles, onvermijdelijk bij een land als Cuba. Historische figuren zoals Camilo Cienfuegos, Che Guevara en dictator Batista komen kort aan bod.
Het echtpaar overnacht in casas particulares, wat betekent dat je in kamers bij de mensen thuis slaapt, die daarvoor toestemming van de overheid hebben. Overal wordt het stel enthousiast en gastvrij ontvangen. Voor Cubanen is het dé manier om hun karige salarissen aan te vullen.
De Vries en vrouw dwalen door de stadjes, hebben spontane ontmoetingen en worden bij mensen thuis uitgenodigd. Cubanen zijn oprecht blij dat ze er zijn. Omdat die zelf het eiland meestal niet af kunnen, zijn toeristen een beetje hun venster op de wereld, analyseert De Vries. Dat verklaart ook de ambivalente houding van de Cubaanse overheid tegenover buitenlandse bezoekers. De harde valuta die ze meebrengen zijn welkom, maar wat is hun invloed op de lokale bevolking? Want naast zonaanbidders die niet per se op democratie letten, komen er ook bewuste, kritische reizigers zoals De Vries en zijn vrouw.
De Vries stuit op een kloof tussen hem en de Cubaanse bevolking: (geen) geld, (geen) vrijheid, (geen) reizen. Het is een confronterende ervaring die hem raakt, hoewel hij zich – als ervaren reiziger – er op in heeft gesteld. Natuurlijk, de armoede is op Cuba relatief niet zo groot, zeker in vergelijking met andere Latijns-Amerikaanse landen. Ook de criminaliteit is laag en is het er over het algemeen veilig. Maar er wringt iets.
Cubanen spreken niet vrijuit, ondanks De Vries’ pogingen tot inhoudelijke gesprekken. Het is aftasten. Wat kan hij wel en niet zeggen of vragen? Voorzichtigheid is geboden, want De Vries wil mensen niet in verlegenheid brengen. Dus op vragen als “Hoe woont Raúl Castro” blijft het antwoord – natuurlijk – uit. Hoe zit het met de mensenrechten? En wat is er over van de revolutionaire ideeën van vroeger? Legitieme vragen die hij niet direct kan stellen en waar hij ook niet indirect antwoord op krijgt. Wat daarbij niet meehelpt, is dat De Vries slechts rudimentair Spaans spreekt.
Doordat De Vries er niet in slaagt echte gesprekken te hebben met de Cubanen, heeft hij weinig bijzonders te melden en blijft het boek aan de oppervlakte hangen. Dat is teleurstellend. Van De Vries, een man met een berg aan reis- en schrijfervaring, mogen we meer en beter verwachten. Al vanaf het begin van zijn reiscarrière bezoekt hij landen die buiten de gebaande paden liggen, bestemmingen die anderen de reactie ontlokt van “Waarom ga je daar naartoe?”. Zo heeft hij in veel (ex-)communistische landen gereisd, wat hij regelmatig benadrukt in zijn boek.
Centrale vraag die De Vries voorafgaand aan de reis bezighoudt is of je blanco in dit communistische land kunt reizen, zonder te oordelen. Daarom neemt hij zich voor om, waar mogelijk, kritisch door te vragen, om echt te kunnen doorgronden. Hij is bang thuis het verwijt te krijgen dat hij te positief is over een communistisch en dictatoriaal geleid land, waar in westerse ogen van alles mis is. Volgens de auteur is zijn boek een weerslag van het gevecht tussen wat hij gelezen heeft en wat ter plaatse ontdekt, maar die belofte maakt hij niet waar.
Uit de titel van het boek spreekt duidelijk een dubbele boodschap en een oordeel. In het nawoord stelt De Vries dat het een kwestie van tijd is dat er dingen op Cuba gaan veranderen. Dat is een erg magere conclusie, waarvoor je niet hoeft af te reizen naar Cuba.
Dolf de Vries, Cuba, vrolijk getralied land, Uitgeverij Elmar, 2015, ISBN 9789038924984, 166 pag., €16,95
Deze bijdrage is onderdeel van de ‘Vakantiespecial’ april 2016
