Recensies boeken

De binnenlanden

8 juli 2013

Boris Koolschijn

De binnenlanden (Os sertões) van Euclides da Cunha (1866 – 1909) wordt algemeen beschouwd als het hoogtepunt van de Braziliaanse literatuur. Het wordt in 1902 uitgegeven. Oorspronkelijk is het Da Cunha’s bedoeling om de opkomst en de met meerdere veldslagen gepaard gaande ondergang van de historische figuur en religieuze fanaticus Antônio Conselheiro te Canudos te beschrijven. Maar zoals Da Cunha in het voorwoord van zijn boek al aangeeft, wordt het uiteindelijk veel meer dan dat. Met De binnenlanden poogt hij de hele flora en fauna, bewoners en met name de noordoostelijke regio van Brazilië, ook wel de sertão genaamd, te omvatten.

De republiek Brazilië is al geruime tijd een feit als er in de grote steden berichten beginnen binnen te sijpelen dat er een opstand gaande is in de plaats Canudos. Een godsdienstwaanzinnige, Antônio Conselheiro, heeft er een groep vertrouwelingen om zich heen verzameld. De groep bestaat merendeels uit dieven, plunderaars, bendeleden, verkrachters en seriemoordenaars, die klaarblijkelijk allemaal vergiffenis wordt geschonken in ruil voor hun aandeel in de totstandkoming van een commune om zich te wapenen tegen het einde der tijden dat hun leider profeteert. Ze hebben zich hierbij het land van een grootgrondbezitter onrechtmatig toegeëigend en in de ‘geciviliseerde wereld’ ziet men dit aanvankelijk als een complot om de monarchie te herstellen.

Het werk is van zo’n poëtische ondoorgrondelijkheid doortrokken dat veel Brazilianen het weliswaar in de kast hebben staan, maar bijna iedereen zijn tanden erop stuk gebeten heeft. Da Cunha schrijft het in de avonduren tijdens een driejarig verblijf te São José do Rio Pardo in de deelstaat São Paulo, waar hij noodgedwongen de supervisie heeft over de wederopbouw van een ingestorte brug, omdat hij als architect verantwoordelijk was.

Het boek bestaat uit twee delen: ‘Het land en de mens’ en ‘De strijd’. Het eerste deel is een uitputtende beschrijving van Brazilië in het algemeen en het Braziliaanse noordoosten in het bijzonder. Dit deel bestaat ook weer uit twee delen: ‘Het land’ en ‘De mens’. Euclides, zoals Brazilianen de schrijver vaak simpelweg noemen, beschrijft het landschap op een diepgravende manier waarbij hij niets aan het toeval over lijkt te willen laten.

De sertão is het kurkdroge binnenland van het noordoosten van Brazilië (meervoud sertões), dat niet onder de drie door Hegel beschreven landschapstypen viel. Het is een onherbergzaam gebied waar geen sterveling zich waagt, met een vegetatie van overwegend doornachtig struikgewas en een moeilijk begaanbaar bodemreliëf. De gortdroge zomers, die gekenmerkt worden door geselende winden uit het noordoosten, zijn meedogenloos voor wat voor plantengroei dan ook. Korte hevige slagregens van de voor de rest ook nagenoeg droge ‘winter’ zorgen ervoor dat er praktisch niets van vegetatie wil beklijven. Want de wortels worden uit de grond geslagen en met struikgewas en al weggespoeld. Toch zijn er op de wat beter begaanbare plekken enkele nederzettingen gerealiseerd waar een ratjetoe aan inlanders van kleinschalige landbouw en veeteelt en ook wel wat handel leven. Deze mensen beschrijft Da Cunha ook gedetailleerd.

De strijd beslaat zes delen die een minutieuze beschrijving geven van de expedities naar Canudos. Euclides da Cunha reist op een gegeven moment hoogstpersoonlijk mee met een expeditie als journalist voor een krant. Vanaf dat moment is het verslag dus de neerslag van een ooggetuige.

De regering stuurt vanuit Rio de Janeiro diverse expedities, aanvankelijk om de sertanejos er met zachte hand toe te dwingen het gebied te verlaten. Een verkenningseenheid bereikt Canudos niet eens en wordt in de buurt in de pan gehakt. De daaropvolgende expedities die Euclides da Cunha uitgebreid beschrijft, ondergaan allemaal eenzelfde lot totdat een zoveelste samenballing van militaire krachten er wel in slaagt om de zogeheten jagunços, de opstandelingen, op de knieën te krijgen. Wat heet: de nederzetting wordt onder andere door een kanonnade praktisch in zijn totaliteit van de kaart geveegd. Tijdens een laatste inspectie van de tot puin gereduceerde stad wordt Antônio Conselheiro niet levend aangetroffen. Het lijk wordt opgegraven en bestudeerd om zeker te weten dat hij het is.

Mooiste scene uit het zeer beeldend verwoorde relaas van De binnenlanden is wanneer Euclides zelf in de nabijheid van Canudos beschrijft hoe hij een jonge jagunço van een jaar of negen ziet, die rookt als een volwassene. Terwijl hij zich als een naïef kind voordoet, leidt hij ondervragers om de tuin en even later bedient hij met een ongelofelijke behendigheid een geweer als ware het zijn lievelingsspeelgoed.

In La Chispa 367 leest u een interview met Susanna B. Hecht, auteur van het boek The Scramble for the Amazon and the Lost Paradise of Euclides da Cunha. Op onze site leest u ook een recensie van The Scramble for the Amazon and the Lost Paradise of Euclides da Cunha.

Gerelateerde berichten

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

Het plantageproject waar je spaargeld in zit gaat failliet, de boot waarmee je toeristentrips uitvoert zinkt. Wat doe je dan? Van de nood een deugd maken, dat is de aanpak van de Surinaams-Nederlandse Tessa Leuwsha (1967) en haar Surinaamse partner Sirano Zalman. Samen varen ze het binnenland in met een oude garnalenboot, het avontuur tegemoet. Hun ervaringen tekent Leuwsha op in De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname.

Lees meer
Jaguar

Jaguar

In zijn debuutroman Jaguar vertelt de Colombiaanse schrijver Santiago Wills de bloedige recente geschiedenis van zijn land aan de hand van het levensverhaal van de paramilitaire commandant Martín Pardo en zijn half tamme jaguar Ronco.

Lees meer
De vlaktes

De vlaktes

De vlaktes van de Argentijnse schrijver Federico Falco (1977) behoorde in 2020 tot de finalisten voor de Spaanse Premio Herralde de Novela en is nu in het Nederlands vertaald. Een boek over rouw en verlies, die de verteller de stad doen ontvluchten en terugkeren naar het landschap van zijn jeugd, de uitgestrekte pampa. In de stilte kijkt hij terug op de breuk met zijn geliefde. De moestuin en zijn herinneringen helpen hem zich opnieuw te hechten, aan de eindeloze vlaktes om hem heen.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This