Roman van de Braziliaanse schrijver José J. Veiga
Het leven in het fictieve stadje Manirema in het Braziliaanse binnenland gaat zijn gangetje. Vrouwen doen de was in de rivier, vervoer gaat met paard en wagen. In de nogal dorpse enclave kennen de mensen elkaar goed en door sociale controle wordt een precaire balans bewaard. Deze rust wordt verstoord in de roman De drie plagen van Manirema van de Braziliaanse schrijver José J. Veiga (1915-1999). De gemeenschap ziet zich van de ene op de andere dag geconfronteerd met een groep onbekende mannen die hun tentenkamp opslaan net buiten Manirema. Wie zijn dat en wat willen ze? De bewoners tasten in het duister.
De spanning van een onbekende dreiging borrelt aan de oppervlakte en verstoort de harmonie; wrevel en sluimerende conflicten laaien op. Met de ondefinieerbare dreiging schept Veiga een gevoel van mysterie voor de lezer en geheimzinnigheid en machteloosheid voor zijn personages. De mannen blijken de eerste van drie plagen. Terwijl de mannen er nog altijd zijn, wordt het stadje overspoeld door hordes honden en vervolgens door kuddes ossen. De situaties, die even snel opkomen als verdwijnen, doen denken aan een Bijbelse plaag of een invasie. Het zijn bizarre, fantastische en wonderlijke gebeurtenissen als je erover nadenkt.
Grote bek
Het contact tussen de mannen van het tentenkamp, die er nog altijd zijn, en de bewoners van Manirema verloopt stroef. Ze zijn bang voor de indringers en weigeren koppig om hun medewerking aan de mannen te verlenen. Maar enkele bewoners laten zich wel in met de indringers en proberen hun stadsgenoten over te halen ook mee te werken.
De onderlinge verhoudingen komen onder druk te staan door de komst van de indringers. De inwoners hebben reputaties hoog te houden en moeten constant op hun hoede zijn, opdat hun eer niet bezoedeld raakt. Een grote bek betekent de noodzaak voor iemand om daar op te reageren en dingen recht te zetten. Mannelijkheid tonen is altijd nodig, Braziliaans machismo ten top.
Een deel van de schoonheid van het verhaal schuilt in de stevige karakters die Veiga neerzet. Figuren als pastoor Prudente, een gezaghebbende en wat arrogante man, of dokter Nelório spelen een bemiddelende rol. En Geminiano Dias is een oude, donkere man, die met zijn kar en ezel vracht vervoert. Híj krijgt wel contact met de mysterieuze mannen, maar is daar schimmig over tegen de anderen. Ook Amâncio Mendes, een winkeleigenaar met een grote bek, laat zich in met de vreemde mannen. En zo zijn er nog meer markante persoonlijkheden. Opvallend detail is dat vrouwen – op een paar uitzonderingen na – vrijwel afwezig zijn in het verhaal.
Herkauwers
Het verhaal wordt verteld in drie delen (De aankomst, De hondenplaag, De ossenplaag) en krijgt gestalte aan de hand van gesprekken tussen stemmen en personages in een wat vreemde en surrealistische wereld. Door de dorpse sfeer ademt het verhaal een zekere tijdloosheid uit, alsof het verhaal zich niet zo lang geleden of juist al driehonderd jaar geleden afspeelt. Een belangrijk thema van de roman is hoe mensen omgaan met drastische veranderingen in hun leven.
Pas op 44-jarige leeftijd debuteerde Veiga met zijn (nog niet in het Nederlands vertaalde) Os Cavalinhos de Platiplanto. In 1997 kreeg Veiga de prestigieuze Machado de Assisprijs toegekend voor zijn gehele oeuvre. De drie plagen van Manirema is zijn tweede boek en betekende zijn doorbraak. De originele titel van het boek luidt A hora dos ruminantes, Het uur van de herkauwers. Typisch genoeg heet het fictieve stadje Manirema in de Braziliaanse versie Manarairema.
Het boek wordt afgesloten met een verhelderend nawoord door vertaler en Braziliëkenner Harrie Lemmens. Hij licht toe dat het boek, dat verscheen in 1966, gezien wordt als een aanklacht tegen de militaire dictatuur die Brazilië van 1964 tot 1984 kende. Daarnaast is het vooral ook een boeiend verhaal.
José J. Veiga, De drie plagen van Manirema, Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2015, ISBN 9789025307585, 175 pag., €14,99, vertaling: Harrie Lemmens
Deze bijdrage is onderdeel van de ‘Braziliëspecial’ zomer 2016
Bij uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep is ook de roman Onheil over Taitara van José J. Veiga verschenen. Binnenkort leest u op onze website ook van dit boek een recensie.