Hoe leer je als reiziger een natie als Brazilië kennen? Door al rondreizend je onder te dompelen in de cultuur, te minglen met locals en de taal te leren zoals Wim Jansen (1952) doet in zijn reisverhaal De reus ontwaakt. Reizen in Brazilië. Al decennia houdt hij zich bezig met Latijns Amerika; in het verleden werkte hij als verslaggever voor Trouw en de Wereldomroep.
In een ver verleden bezocht Jansen Brazilië om reportages te maken en reisde hij er rond met de rugzak. Nu zit hij een maand in Salvador om een intensieve taalcursus te volgen. Met oprechte nieuwsgierigheid beschrijft hij het gastgezin waar hij verblijft. Ze behoren tot de middenklasse en wonen in een bewaakt appartementencomplex in een welvarende buurt.
De sympathieke en hardwerkende huishoudster Carlinda vormt de spil van de familie, zij bestiert het huishouden. De vrouw des huizes en Jansens hospita Elia, haar Amerikaanse partner Roberto en haar kinderen Naja (een 23-jarige medicijnenstudente) en Felipe (een 25-jarige, bijna afgestudeerde ingenieur) zien elkaar weinig door hun uiteenlopende roosters en levensritmes, met draadloos internet en televisie op iedere kamer. Jansen is verbaasd en getroffen dat het gezin zo langs elkaar heen leeft.
De lessen Portugees die Jansen volgt, zijn intensief. De interactie tussen lerares Rosangela – een pittige tante – en hem is nooit saai. Soms botsen de persoonlijkheden en is het ruzie. Maar via Rosangela krijgt hij een inkijkje in de Braziliaanse maatschappij, bijvoorbeeld over de alomheersende lichaamscultuur en meisjes uit de gegoede klasse die op hun 15e verjaardag plastische chirurgie kado krijgen.
Voor Jansen staat het verblijf in Salvador ook in het teken van nostalgie. In 1983 deed hij in verband met zijn werk de stad ook aan. Destijds, gezeten op een bankje, gaf hij de helft van een fossielen vis aan meisje Lia na een onverwachte kus. Zou het mogelijk zijn dat hij haar 30 jaar later terugvindt? Het toeristische circus van Pelourinho, het historische centrum van Salvador, laat Jansen voor wat het is. Hij heeft meer oog voor de armoede op straat en verkent een gebied bij de haven, waar hij dertig jaar geleden ook kwam.
Als Jansen zijn cursus heeft afgerond, trekt hij samen met zijn partner K Brazilië door. In Brasília, de hoofdstad, ondervindt de auteur aan den lijve dat “deze stad van de tekentafel iedere menselijke maat mist”, als hij te voet ergens heen gaat.
Nederlandse roots in Brazilië komen ook aan bod. Holambra is een oude Nederlandse migrantengemeenschap, waar een apart mengsel van de twee culturen is ontstaan. Jansen doet ook een oud nonnenklooster van Nederlandse oorsprong aan, waar de dorpshistoricus Dostojevski heet en de kloosterhond luistert naar de opmerkelijke naam Bin Laden.
Reizen over de imposante Amazone-rivier stemt nederig. Het laat ook Jansen niet onberoerd, die diep onder de indruk is van de weidsheid. Hij ziet de overkant niet. Soms komt hij ook op minder interessante plekken. Niettemin nemen trotse inwoners hem mee op sleeptouw. Jansen ondergaat het gelaten, zoals iemand die te gast is betaamt.
Net zoals in zijn vorige boek Panamericana verweeft Jansen het persoonlijke, het heden en het verleden. Meer dan het vorige boek is De reus ontwaakt een organisch geheel, wellicht omdat het ‘slechts’ één land betreft. Jansen schreef dit boek in aanloop naar het WK voetbal 2014, als de straten zich vullen met demonstraties. Er broeit onrust, het volk verhelft haar stem. Daar verwijst de titel ook naar. Maar De reus ontwaakt is geen politieke en maatschappelijke analyse van wat er in het huidige Brazilië aan de hand is. Het is vooral een mooi portret van het land en haar bewoners, geschreven met diepgang en humor.Uitgelichte afbeelding kiezen
Jansen beschrijft reizen zoals het is, maakt het niet mooier of glorieuzer. Hij verhaalt over kortstondige vriendschappen met locals die hij ontmoet op een terras, en doet eerlijk verslag als hij ruzie krijgt met irritante medereizigers of met mensen die hem proberen af te zetten. Eén incident overschaduwt het verblijf in Salvador en blijft terugkomen gedurende de hele trip. Jansen en K worden namelijk bijna beroofd, onder bedreiging van een mes. Vervolgens maken ze zich meer dan eens – niet altijd geheel onterecht – zorgen om hun veiligheid.
Ronduit humoristisch is Jansens praktische filosofie van het busreizen. Zo leren we dat stoel 9 en 10 de meest ideale zitplekken het best zijn qua comfort, gemak en veiligheid. Geheel beredeneerd en zeker logisch, even vermakelijk als waar.
Jansens reis is een mengeling tussen ouderwets backpacken en hedendaags reizen. Appartementen en hotels worden vooruitgeboekt via internet, zoals moderne backpackers doen. Soms pakt hij een vliegtuig, maar meestal reist hij per openbaar vervoer. Brazilië is zo groot dat hij letterlijk dagen in de bus zit. Op de kaart is hij maar een paar centimeter gevorderd.
De reus ontwaakt is een welkome aanvulling op de meestal praktische informatie van een reisgids, geschreven met kennis van en nieuwsgierigheid naar het land en passie voor continent.
Wim Jansen, De reus ontwaakt. Reizen in Brazilië, Uitgeverij PocaLoca, 2014, ISBN 9789082209006, 223 pag., €15,00
Meer informatie www.pocaloca.eu