Een verrassende, krachtige verhalenbundel van de Argentijnse Mariana Enríquez
In Dingen die we verloren in het vuur, de tweede verhalenbundel van de Argentijnse schrijfster Mariana Enríquez (1973), verandert hedendaags Argentinië in een beangstigende realiteit. In alle twaalf verhalen worden de hoofdpersonages geconfronteerd met bizarre, lugubere situaties. De lezer wordt er constant aan herinnerd dat zich in het alledaagse leven geweld, nachtmerries, psychoses en een duister verleden schuilhouden, die zich op ieder moment kunnen manifesteren.
Het boek opent met het overtuigende verhaal ‘Het vervuilde jongetje’. Een vrouw uit de gegoede middenklasse, zoals de hoofdpersoon zichzelf beschrijft, woont in het oude familiehuis in Constitución, een van de gevaarlijkste en armste wijken van Buenos Aires. Een zwerfjongetje dat met zijn drugsverslaafde moeder in haar straat leeft, verdwijnt plotseling. Is dat hetzelfde jongetje als ze op het nieuws zag, vermoord en in stukken gehakt? Een afrekening tussen drugshandelaren, of een duister satanisch ritueel?
Het meest verrassende is dat de gesprekken van de personages, waarin uitgebreid de huiveringwekkende details van de moord worden besproken, door Enríquez(foto) worden neergezet als de gewoonste zaak van de wereld. Deze normaliteit schildert een werkelijkheid van Buenos Aires die door veel auteurs wordt geromantiseerd of compleet weggelaten. Voor de personages blijkt dit zware bestaan echter de normale gang van zaken, iets wat ze compleet koud laat. De in Buenos Aires geboren schrijfster daagt de lezer uit deze wereld als werkelijkheid te omarmen.
Littekens
De vrouwelijke personages van het boek hebben heel gevarieerde rollen. Zo is er de typische middenklasse vrouw in ‘Het vervuilde jongetje’. Ze is bevriend met Lala, een Uruguayaanse travestiet die voordat ze kapster werd had besloten een Braziliaanse vrouw te worden. In een ander verhaal stapt een mysterieus klein meisje de bus uit en verdwijnt het bos in. Volgens de medepassagiers had ze de blik van een moordenares. Ziet de vrouw van ‘De patio van de buurman’ echt een klein jongetje vastgebonden op het balkon van haar buurman? Of is ze slechts een depressieve, ongelukkige vrouw met waanbeelden?
De meest opzienbarende vrouwelijke personages verschijnen echter in het verhaal dat het boek zijn titel geeft. Een groep vrouwen komt bijeen om zichzelf ritueel te verbranden, waardoor hun uiterlijk permanent gedeformeerd raakt. “Dat aansteken, dat doen de mannen, liefje. Ze hebben ons altijd al in brand gestoken. Nu steken we onszelf in brand. Maar dood gaan we niet: we gaan onze littekens laten zien.” Zijn deze radicale acties een protest tegen het geweld dat hen wordt toegebracht door echtgenoten en andere mannen? Of is het een krankzinnige plaag onder geesteszieke vrouwen?
Protest
Het verhaal staat in ieder geval niet los van de gebeurtenissen in de Argentijnse maatschappij. In november 2016 protesteerden in Buenos Aires en verschillende andere Latijns-Amerikaanse steden tienduizenden vrouwen tegen huiselijk geweld en de machismocultuur. De grote meerderheid van de Argentijnse vrouwen zegt weleens slachtoffer te zijn geweest van ongewenste intimiteiten van mannen. Enríquez beperkt de positie van de vrouw in het boek echter niet tot een slachtofferrol, noch tot de goede, brave huisvrouw. Ze verheffen hun stem, ze protesteren. Zoals ze in een interview met de Engelstalige radiozender National Public Radio (NPR) aanduidt, wil ze niet schrijven over goede, engelachtige vrouwen, over godinnen. “Ik denk dat vrouwen ook de schurk mogen zijn, dat ze wreed mogen zijn, net als al die andere dingen die traditioneel gezien tot het territorium van de man behoren”.
Overdreven
De verhalen, die zich zowel in de hoofdstad, in de buitenwijken als op het platteland afspelen, worden vaak op overdreven wijze gebracht. Typische elementen van het spook- en het horrorverhaal komen bovendrijven: het spookhuis, mysterieuze verdwijningen, brute moorden en andere onverwachte, schokkende voorvallen. De verhalen beperken zich niet slechts tot deze fictieve gebeurtenissen. Belangrijke historische momenten of actuele zaken mengen zich met de bizarre realiteit die de schrijfster creëert.
In ‘Onder het zwarte water’ worden door milieuverontreiniging kinderen geboren met “armen te veel (soms hadden ze er wel vier)” en allerlei andere vreemde mutaties die slechts voorkomen in de meest bizarre horrorverhalen. Enríquez, die als klein meisje de militaire dictatuur (1976-1983) in Argentinië meemaakte, laat ook de schimmen van dit zwarte hoofdstuk uit de geschiedenis van het land op verschillende momenten naar voren komen. De verhalen spreken over belangrijke kwesties die in het middelpunt van de Argentijnse samenleving staan, hoe ver de fictieve gebeurtenissen soms ook verwijderd lijken te zijn van de werkelijkheid.
‘Dingen die we verloren in het vuur’ speelt in op de verlangens, angsten en onzekerheden van de lezers door op een zeer overtuigende wijze het onmogelijke met de realiteit te vermengen. De lezer heeft geen andere keuze dan zich volledig vast te klampen aan deze twaalf excentrieke verhalen.
Mariana Enríquez, Dingen die we verloren in het vuur, Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam, 2017, ISBN 9789025448356, 268 pag., €21,99, vertaling: Peter Valkenet