Recensies boeken

Het wonderbaarlijke milligram en andere fabels

21 mei 2019

Auteur: Mark Weenink

Verhalenbundel van de Mexicaanse auteur Juan José Arreola

Verbeelding kent geen grenzen. Dat bewijst de Mexicaanse schrijver Juan José Arreola (1918-2001) met Het wonderbaarlijke milligram en andere fabels (Confabulario is de Spaantalige titel). Met deze verhalenbundel schept hij een werkelijkheid die overtuigend echt is, ook al is die bedacht. Het boek is uitgegeven door de mij tot nu toe onbekende uitgeverij Oevers uit Zaandam met een mooie, stemmige cover. Het titelverhaal ‘Het wonderbaarlijke milligram’ is een parabel over een mierenkolonie, waarbij een mier een wonderbaarlijk milligram vindt. Wat dat precies is, blijft abstract, maar dat doet er niet toe. Het gaat om een speciale vondst die de kolonie langzaam maar zeker ontwricht doordat alledaagse taken verwaarloosd worden.

Arreola biedt in het openingsverhaal ‘Autobiografie’ een schets van zijn leven. Hij wordt geboren tijdens de roerige Mexicaanse Revolutie en gaat vanaf zijn twaalfde aan het werk, maar niet zonder de liefde voor teksten te hebben meegekregen van een docent van de lagere school. Arreola is een bescheiden man en een echte taalliefhebber, getuige een zin als “omzoomd door bergen die geen andere sieraden bezitten dan een goed klimaat, een blauwe hemel en een lagune die komt en gaat als een ijle droom”.

Neushoorn

De thema’s van de bundel variëren. In verhalen als ‘Parturient montes’ en ‘Een gedresseerde vrouw’ gaat het om een soort straatartiesten. Meteen al wordt de lezer getrakteerd op een hoogdravende passage als “Wie was de barmhartige ziel die de ernst van mijn toestand besefte en de hulpdiensten belde? Aan de einder speelt de sirene van een ambulance het hoorspel tot een onafwendbare dreiging.” Mooi verwoord, maar voor nonchalant lezen laat Arreola geen ruimte. Een dwingende menigte omringt de respectievelijke hoofdpersonen. In het middelpunt staan een truc met een muis en een vrouw met een dunne ketting om de nek. Absurdistische taferelen, net zoals de omstanders krijgen de lezers weinig houvast van Arreola.

De liefde komt aan bod in verhalen als ‘Dorpsverhaal’, ‘De rinoceros’ en ‘Monoloog van de weerspannige’. Een advocaat krijgt de hoorns opgezet (wordt bedrogen) en prompt belanden we in een stierengevecht. De neushoorn staat symbool voor de ex van de hoofdpersoon. Een vrouw die het niet meer uithield met haar man en hem verliet. Die kreeg zijn verdiende loon, want hij is nu eindelijk getemd door een nieuwe geliefde. De monoloog van de weerspannige verleidt de lezer: “Op zijn minst zou het me plezieren dat niet alleen mijn kamer, maar de hele Mexicaanse literatuur zou geuren naar de bittere amandelen van deze likeur, die ik zo dadelijk, dames en heren, op uw gezondheid zal drinken.” Een zin om te laten bezinken.

Schuurkracht

Arreola is minder bekend dan zijn land- en tijdgenoot Juan Rulfo. Onterecht, want volgens literair grootmeester Borges is Arreola een van de grootste Mexicaanse auteurs: charmant, een toonbeeld van “vrijheid van een grenzeloze verbeelding, gestuurd door een heldere geest”. Arreola ontving ook literaire prijzen. Dat zijn werk nu in het Nederlands beschikbaar is, danken we aan de Belgische vertaler Guy Posson. Hij ontmoette Arreola en raakte onder de indruk van diens werk en persoonlijkheid.

Arreola’s toon is helder en tijdloos en de woorden zijn dusdanig doordacht achter elkaar gezet dat een goede concentratie nodig is. Zijn werk is lang niet altijd lichte kost. ‘Sinesius van Rodas’ is een intellectueel, verhaal dat een beetje langs mij heen gaat, net zoals het verhaal ‘In memoriam’. De volgende zinnen klinken mooi, maar wat er precies bedoeld wordt? “Met haarfijn doorzicht bestempelt von Büssenhausen het huwelijk als een kentrek van de Babylonische onmenselijkheid. En zijn verbeeldingskracht klimt tot benijdenswaardige hoogten als hij de prehammurabische gelukzaligheid van de oerassemblee te Samarra beschrijft.” En: “Niets is billijker dan de slippertjes te vergeven van een man die dertig jaar in een molen vertoefde met een vrouw wier schuurkracht vele trappen hoger stond op de schaal van menselijke hardheid.” Ik kan het u niet uitleggen. Kunst hoeft niet altijd begrepen te worden.

Ravijn

‘Balthasar Gerards (1555-1582)’ heeft een Nederlands historisch tintje. Het verhaal leest als reconstructie van de moord op de Prins van Oranje. Je vraagt je af hoe een Mexicaanse schrijver in de jaren vijftig van de vorige eeuw op het idee komt daarover te schrijven.  ‘De wisselwachter’ is mijn persoonlijke favoriet, het doet Borgesiaans of Cortzáriaans aan. Een vreemdeling bereikt het station om een trein te halen, maar: wanneer komt de trein, rijdt de trein wel? Liggen er rails? Het is een bijna filosofisch concept van een spoorwegnet en reizen. De oude spoorwachter adviseert: “Boek een pension, koop veel treinkaartjes, maar koester geen verwachting.” Sommige trajecten hebben geen rails; reizigers moeten zelf de brug over het ravijn bouwen. Er ontstaan dorpen omdat ergens een trein stopt en alle passagiers daar uitstappen en blijven. Wat is dit voor een absurde gewaarwording? Toch voel je aan dat het in een ver vreemd land echt zo gebeurd kan zijn. De bestemming is niet het doel, het gaat om het reizen zelf.

Opblaaspop

‘Advertentie’ was een futuristisch verhaal toen Arreola het schreef, in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Nú is het bijna werkelijkheid. Centraal staat Plastisex©, een wezen dat door mannen gewenst gedrag vertoont. Het is de opblaaspop ver voorbij, met plastic maagdenvlies en al. Het lijkt te gaan om een seksrobot, een humanoïde.

Dat deze thematiek universeel en actueel is, blijkt uit de huidige technologische stand van zaken. Dankzij kunstmatige intelligentie, de steeds betere motoriek en een levensecht uiterlijk vertonen poppen een steeds menselijker gedrag. Arreola schrijft met een mengeling van ironie en humor, maar ook met een serieuze ondertoon. Het raakt aan man-vrouwverhoudingen in een maatschappij, aan seksualiteit en aan de onbeholpenheid van de vrijgezelle of eenzame man. Van #metoo had nog niemand gehoord. De tekst houdt het midden tussen een gebruiksaanwijzing en een wervende reclame om de “vrouw te verlossen van haar traditionele erotische verplichtingen”.

Pijnlijke voeten

In ‘Een reputatie’ staat een man op in de bus voor een vrouw met kinderen, een simpele alledaagse gebeurtenis met grote gevolgen. Plotseling ligt de verantwoordelijkheid voor alles in de wereld bij hém, zo lijkt het. Zo krijgt hoffelijkheid een heel andere lading en je hebt met de man te doen. ‘Brief aan een schoenmaker die schoenen slecht lapte’ is het relaas van een ontevreden klant over zijn slecht gerepareerde schoenen, met pijnlijke voeten als gevolg. Het is een mooi verwoorde klacht.

Is Arreola typisch een ‘schrijvers’ schrijver’, die vooral bewondering en aandacht geniet onder gerenommeerde collega’s, maar onvoldoende in beeld is bij het bredere publiek? Mogelijk, toch is zijn werk de moeite van het lezen meer dan waard. De verhalen zijn al 67 jaar oud, maar doen geen moment gedateerd aan. In ‘Nawoord’ geeft vertaler Posson de broodnodige toelichting bij de verhalen. Na lezing is herlezing aanbevolen en zelfs noodzakelijk om de verhalen echt te doorgronden. “Deze vertaling wil een hommage zijn aan deze grote schrijver, wiens werk standhoudt tegen voorbijgaande literaire modes.” Dat is zeker gelukt.

Binnenkort leest u ook een recensie van het boek Bestiarium van Juan José Arreola

Juan José Arreola, Het wonderbaarlijke milligram en andere fabels, Uitgeverij Oevers, Zaandam, 2018, ISBN 9789492068149, 199 pag., €17,95, vertaling: Guy Posson

Gerelateerde berichten

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

Het plantageproject waar je spaargeld in zit gaat failliet, de boot waarmee je toeristentrips uitvoert zinkt. Wat doe je dan? Van de nood een deugd maken, dat is de aanpak van de Surinaams-Nederlandse Tessa Leuwsha (1967) en haar Surinaamse partner Sirano Zalman. Samen varen ze het binnenland in met een oude garnalenboot, het avontuur tegemoet. Hun ervaringen tekent Leuwsha op in De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname.

Lees meer
Jaguar

Jaguar

In zijn debuutroman Jaguar vertelt de Colombiaanse schrijver Santiago Wills de bloedige recente geschiedenis van zijn land aan de hand van het levensverhaal van de paramilitaire commandant Martín Pardo en zijn half tamme jaguar Ronco.

Lees meer
De vlaktes

De vlaktes

De vlaktes van de Argentijnse schrijver Federico Falco (1977) behoorde in 2020 tot de finalisten voor de Spaanse Premio Herralde de Novela en is nu in het Nederlands vertaald. Een boek over rouw en verlies, die de verteller de stad doen ontvluchten en terugkeren naar het landschap van zijn jeugd, de uitgestrekte pampa. In de stilte kijkt hij terug op de breuk met zijn geliefde. De moestuin en zijn herinneringen helpen hem zich opnieuw te hechten, aan de eindeloze vlaktes om hem heen.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This