Recensies boeken

Speech van de dode moeder

12 mei 2020

Frank Bron

Monoloog van waanzin en politiek-filosofische beschouwingen, gelardeerd met stukjes complottheorie van de Cubaan Carlos A. Aguilera

Het is vrij logisch om in Carlos Aguilera’s Speech van de dode moeder een aanklacht tegen de Cubaanse dictatuur te zien. Aguilera (1970) is immers geboren in Havana en mag sinds 2007 zijn vaderland niet meer in, nadat hij zich in 2003 verzet had tegen de arrestatie van 75 schrijvers en intellectuelen aldaar.

Toch is het te gemakkelijk om aan te nemen dat de speech van de dode moeder gericht is tegen de leiders van de Communistische Partij van Cuba, juist ook omdat Aguilera al sinds 2007 in Europa woont: eerst als balling in Frankfurt am Main, daarna onder meer in Hannover, Graz en Dresden en tegenwoordig in Praag. Daarom is het niet moeilijk om in de leiders waar de moeder zich over beklaagt, de ‘Russische tweelingbroers’, de paranoïde Poolse politieke tweeling Lech en Jaroslaw Kaczyński te herkennen. Bovendien is de inleiding die vertaalster Nanne Timmer in het boek geeft, getiteld ‘Paranoia in het Oosten’.

Want waarom zou een Cubaan alleen over Cuba kunnen schrijven? En trouwens, is Speech van de dode moeder wel een boek? Natuurlijk, het heeft een kaft met daartussen onder meer acht pagina’s inleiding en een uit 47 pagina’s bestaand verhaal. Maar tegelijkertijd is het zowel een uitgeschreven monoloog als een eenakter. De tekst staat ook vol met toneelaanwijzingen.

Pruikenmuseum

Aguilera was in Cuba bekend door zijn poëzie en performances en dat zie je in dit boekje terug. Ironisch genoeg was hij in Cuba ook oprichter en co-redacteur van het avant-gardistische project en tijdschrift Diáspora(s), totdat hij zelf in de diaspora belandde.

Maar ook als je het boekje leest als een toneelstuk dat zich overal kan afspelen (behalve in Rusland en Polen), blijft het een vreemd stuk. Bij de introductie blijkt dat drie van de vier personages poppen zijn. Slechts de moeder is ‘echt’, maar wat is echt? En waarom is ze ‘dood’? Speelt het verhaal zich slechts af in haar verbeelding? Of is ze dermate getraumatiseerd door de amputatie van een van haar voeten en het mislukken van haar droom om een pruikenmuseum te beginnen dat ze doorgedraaid is? Het stuk is, volgens de inleiding, zowel een psychologisch drama als een komedie.

Er valt van alles in de tekst te ontdekken en tussen de bedrijven door krijg je toch een beeld van het leven in een dictatuur. Of krijg je juist een beeld van het leven in een moderne consumptiemaatschappij waar apps, cookies, contactloos betalen en alomtegenwoordige televisiecamera’s ons doen en laten van minuut tot minuut volgen? Sterker nog, “Waanzin, ziekte en Staat, allemaal hetzelfde”. Horen we daar geen echo van Donald Trump en zijn beschuldigingen aan China het coronavirus bewust op de wereld losgelaten te hebben? “Of denk je soms dat de plaag verschil maakt tussen Staat en geen-Staat?” Jair Bolsonaro, lees je mee?

5G-straling

Ook de holocaust wordt door de moeder ontkend. Ze heeft namelijk Rusland bezocht en daar, in de kranten die ze las, zag ze “geen enkele foto van de holocaust. Niet eens een kort bericht over de holocaust: een regeltje, een foto (…)… Niets. Helemaal niets. Het was allemaal poppenkast van de Russische tweelingbroers om ons eronder te krijgen en ons te doen beven, om zo in alle huizen in deze provincie een Russische kat te stallen.” Omdat zíj iets tijdens één bezoek niet gezien heeft, kan het dus niet bestaan en is het een verzinsel van ‘hen’ om ‘ons’ te controleren. Zegt het iets over mij dat dit mij aan complotdenkers tegen ziekteverwekkende 5G-straling doet denken? Die geen spionerende Russische katten doden maar wel zendmasten in brand steken die helemaal nog geen 5G kunnen uitzenden – of, nou ja, laatst zouden er in half Nederland toch proeven gedaan worden, maar daarna las ik weer dat die niet doorgingen.

Kortom, is dit boekje wel een weergave van een monoloog van een doorgedraaide, gefrustreerde vrouw die zich van alles inbeeldt, of confronteert Aguilera ons allemaal met soms pijnlijke kanten van ons wereldbeeld? En wat is trouwens de waarheid? Kun je de waarheid puur ‘bedenken’? Als er maar genoeg mensen geloven dat eikenprocessierupsen bedekt zijn met antennetjes om 5G-signalen te verspreiden, gaan ze die insecten dan ook daadwerkelijk inzetten bij het uitrollen daarvan?

In een interview met Hypermediamagazine vertelt Aguilera over die keer dat hij een lezing gaf in Keulen over zijn boek Teoría del alma china (Theorie over de Chinese ziel). In dat verhaal zoomt hij langzaam in op onderdrukte gebieden in een verzonnen China. Maar na afloop van de lezing kwamen verschillende mensen naar hem toe, ook uit China zelf, die hem vroegen waar hij precies geweest was vanwege de waarheidsgetrouwe beschrijving van hun land. Maar hij had het land nooit bezocht en hij beheerste het Chinees evenmin! “Volgens mij”, zegt hij in het interview, “is dit een voorbeeld van hoe de verbeelding uit kan stijgen boven de werkelijkheid, hoe zij zaken kan tonen die op een andere manier wellicht, helaas, ‘onbelicht’ blijven.”

Kartonnen echtgenoot

Op een vergelijkbare, ogenschijnlijk willekeurige en warrige manier, toont Aguilera ons in de Speech de verpletterende en afstompende invloed die een dictatoriaal systeem heeft op een samenleving, of dit nou geleid wordt door Russische (of Poolse) tweelingbroers, door Cubaanse Castros of Koreaanse Kims – of door Facebook en Google. Vrije wil is er niet meer, alles is schijn en de kartonnen echtgenoot van de dode moeder hield zich in leven met het nutteloze baantje van provinciale kraaienjager – waar hij soms een medaille voor kreeg, of een kat voor zijn zoontje. De kat was een Russische kat, “en alles wat Russisch is, is vreselijk”. Bovendien hoorde de kat alles en briefde die alles door aan de Russische tweelingbroers: “De ogen zijn de oren van de tweelingbroers en de Staat.”

Hoewel dit Discurso de la madre muerta keurig in het Nederlands vertaald en ingeleid is door Nanne Timmer, docente Latijns-Amerikaanse Literatuur aan de Universiteit Leiden, denk ik dat veel docenten Spaans op middelbare scholen goede sier met boekje in de oorspronkelijke taal kunnen maken. Maar natuurlijk pas nadat alle Russische katten en Chinese virussen verdwenen zijn!

Carlos A. Aguilera, Speech van de dode moeder, Uitgeverij In de Knipscheer, ISBN 9789062657766, 72 pag., € 15, vertaling: Nanne Timmer

Gerelateerde berichten

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

Het plantageproject waar je spaargeld in zit gaat failliet, de boot waarmee je toeristentrips uitvoert zinkt. Wat doe je dan? Van de nood een deugd maken, dat is de aanpak van de Surinaams-Nederlandse Tessa Leuwsha (1967) en haar Surinaamse partner Sirano Zalman. Samen varen ze het binnenland in met een oude garnalenboot, het avontuur tegemoet. Hun ervaringen tekent Leuwsha op in De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname.

Lees meer
Jaguar

Jaguar

In zijn debuutroman Jaguar vertelt de Colombiaanse schrijver Santiago Wills de bloedige recente geschiedenis van zijn land aan de hand van het levensverhaal van de paramilitaire commandant Martín Pardo en zijn half tamme jaguar Ronco.

Lees meer
De vlaktes

De vlaktes

De vlaktes van de Argentijnse schrijver Federico Falco (1977) behoorde in 2020 tot de finalisten voor de Spaanse Premio Herralde de Novela en is nu in het Nederlands vertaald. Een boek over rouw en verlies, die de verteller de stad doen ontvluchten en terugkeren naar het landschap van zijn jeugd, de uitgestrekte pampa. In de stilte kijkt hij terug op de breuk met zijn geliefde. De moestuin en zijn herinneringen helpen hem zich opnieuw te hechten, aan de eindeloze vlaktes om hem heen.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This