De titel Valse papieren van de Mexicaanse schrijfster Valeria Luiselli (1983) zet de lezer meteen aan het denken. Gaat het om geld? Om identiteitsdocumenten? Of om het boek zelf? In een geheel van korte hoofdstukken filosofeert een naamloze ik-figuur – de schrijfster zelf? – over taal, stad, manieren van observeren en je ergens – waar? – bevinden.
In het openingshoofdstuk ‘De anderhalve kamer van Brodsky’ dwaalt de ik-persoon in Venetië rond, waar zich de laatste rustplaats van deze Russische dichter bevindt. De lezer volgt haar via een spoor van hotelnamen in de Italiaanse waterstad, terwijl ze op zoek is naar zijn graf. Levert dat “intellectueel necrologisch toerisme” op wat ze ervan verwacht? Of is “iemands graf bezoeken als een ontmoeting met een onbekende in een café”, die steevast op een teleurstelling uitloopt?
De lezer zwerft met de hoofdpersoon door het boek, de straten en de bescheiden stroom van woorden mee. Landkaarten die figureren in het boek geven geen richting en bieden geen houvast. Niemand weet waar het heen gaat. Dat deert niet, want niet de bestemming maar de reis is het doel.
Schoonheid
Mexico-Stad laat de ik-persoon niet los in ‘Luchtspiegeling’. Omdat de Mexicaanse hoofdstad geen centrum of structuur heeft, mist ze een referentiepunt en verdwaalt ze. Maar ze komt er ook niet van los. De stad, gebouwd op de resten van de ruïnes van Mayabouwwerken, ontroert haar, of ze nou aankomt of vertrekt. Maar erover schrijven is “een onderneming die gedoemd is te mislukken”. Ze probeert het nog wel in ‘De snelheid à velo’. Je verplaatsen per fiets geeft namelijk mogelijkheden tot observatie die lopend of in de auto niet kunnen. Tevergeefs, komt ze al snel tot de ontdekking.
Tussen stad en taal zit een parallel, stelt de vrouw. “Een boek is als een stad”, en daar kun je naar terugkeren. Soms is het mooiste deel van de stad een open plek, een relingo in de woorden van de ik-figuur. Het ontbreken van bebouwing kan soms zoveel meer schoonheid bevatten. Net zoals dat in taal het geval is met stilte, de afwezigheid van woorden.
Paradijs
De ik-persoon lijkt een verhouding van aantrekken en afstoten te hebben met taal. Want, gelooft ze, als kind leef je, voordat je leert praten, in het paradijs. Het leren van taal is de eerste verbanning daaruit. Toch is taal onmisbaar voor haar, voor de lezer en de schrijver.
Terug naar de titel. Waarom zijn de papieren vals? En welke papieren? Valse papieren is een innerlijke zoektocht in een wereld van taal en ruimte. Luiselli neemt je mee in een tocht langs gedachten, universele wereldsteden en ideeën die bewustzijn creëren. Wat vals is en wat echt, doet er niet per se toe; dat kan per persoon verschillen. Valse papieren is een fascinerend boek, dat terecht veel positieve kritieken in Mexico mocht ontvangen.
Valeria Luiselli, Valse papieren, Uitgeverij Karaat, Amsterdam, 2012, ISBN 9789079770106, 139 pag., €16,90, vertaling: Merijn Verhulst
In La Chispa 362 vindt u een interview met de schrijfster
