Op de stomende, zwarte vulkaan maakt María sprongetjes; haar moeder roept haar om harder te springen. Met het springen zou het medicijn dat María van haar moeder heeft gekregen moeten werken, zodat ze de baby kwijtraakt die ze in haar buik draagt. Maar het lot beslist anders.
Jayro Bustamante is de regisseur van de prachtige film Ixcanul. Dat betekent vulkaan in de Mayataal. De personages zijn leden van de Mayagemeenschap en geen professionele acteurs. María Mercedes Coroy speelt de hoofdrol (María), en haar moeder Juana (belangrijkste personage na María) wordt gespeeld door María Telón. Ixcanul won de Alfred Bauerprijs tijdens het Internationaal Filmfestival van Berlijn. Tevens was het de openingsfilm van World Cinema in Amsterdam in augustus 2015.
Bustamante neemt de kijker mee naar de hooglanden van Guatemala, naar het leven van een jong Kaqchikel Mayameisje dat aan de voet van een actieve vulkaan woont. María, 17 jaar oud, leeft met haar familie op een koffieplantage en leidt een traditioneel plattelandsleven. Haar leven staat op het punt om een cruciale wending te nemen, want ze is verloofd en zal binnenkort trouwen met een man uit een familie met aanzien in haar gemeenschap. María hunkert er echter naar om de wereld te ontdekken en haar eigen keuzes te maken in de liefde. Ze wordt verliefd op een jongeman met wie ze naar de Verenigde Staten wil reizen, om verder te komen dan de andere kant van de vulkaan, een wereld waar ze nooit mee in aanraking is gekomen. Maar hij heeft andere plannen en vertrekt zonder haar. María blijft gedesillusioneerd en zwanger achter. De verloving wordt verbroken en María blijft bij haar familie wonen.
Moederlijk pragmatisme
Dreigend op de achtergrond verschijnt telkens de immense, stomende vulkaan, waar María en haar moeder steeds rituelen uitvoeren. María’s leven borrelt en, net als bij de vulkaan, dreigt een enorme uitbarsting. De sterke verlangens en het doorzettingsvermogen van María zijn net zo aanwezig als de krachtige energie die in de vulkaan schuilt. Nu ze zwanger is, worden zij en haar familie geconfronteerd met de duistere kant van het leven op het platteland. María’s voormalige verloofde maakt misbruik van hun zwakke positie in de gemeenschap en van het feit dat ze alleen hun Mayataal spreken. María en haar familie zijn afhankelijk van tussenpersonen voor contact met de buitenwereld. Hierdoor is de moderne wereld ver weg en ontoegankelijk. Zeker omdat de rol van tussenpersoon ingenomen wordt door de ex-verloofde van María. Wanneer zij en haar familie met de buitenwereld te maken krijgen, is de botsing tussen hun traditionele levenswijze en eeuwenoud geloof en de globaliserende moderne buitenwereld verpletterend.
De dreigende vulkaan en de onheilspellende gebeurtenissen in de film staan in contrast met de continue aanwezige warme, zachte moederliefde. María’s moeder speelt een belangrijke rol in het leven van de jonge Mayavrouw. De warmte en moederliefde zijn bijna tastbaar voor de kijker wanneer ze samen met haar dochter een stoombad neemt en haar liefdevol wast. Teder kleedt en verzorgt ze haar zwangere dochter. Met affectie en begrip steunt ze haar en offert zichzelf op om María de beste toekomst te geven. Ze zoekt voortdurend de balans tussen de eisen van haar man, de vader van María, en de belangen en toekomst van haar dochter. Haar moederlijke pragmatisme wordt omwikkeld door eeuwenoude rituelen en geloof.
Nachtmerrie
Op haar beurt probeert María vooruit te komen én het beste van de situatie te maken. Ze wil haar familie van dienst zijn en helpen om de slangen te verjagen die de koffieteelt van de plantage verstoren. Volgens eeuwenoud geloof zou zij juist als zwangere vrouw de magie in zich hebben om deze slangen weg te jagen. Maar dan wordt María gebeten door een slang. Hangend tussen leven en dood wordt ze door haar ouders naar een ziekenhuis in een grote stad gebracht. Hier is pijnlijk voelbaar dat ze vreemden zijn in hun eigen land. Het persoonlijke drama neemt in de stad een onverwachte wending, waarbij jaloezie, wraak en machtsmisbruik de hoofdmotieven vormen. Maria’s verlangen naar de wereld achter de vulkaan, een wereld waar ze nieuwsgierig naar was en haar dromen vormde, is nu een grote nachtmerrie geworden.
Ixcanul brengt het contrast tussen de traditionele levenswijze van de Kaqchikel Mayas en de moderne buitenwereld, en de problematiek van het behouden van een eigen identiteit in een moderniserend Guatemala heel mooi in beeld. Met veel respect lukt het Bustamante om de mystiek waarmee de Kaqchikel Mayacultuur wordt omgeven te visualiseren voor de kijker en begrijpelijk en voelbaar te maken. Daarnaast krijgt de kijker de meest intieme momenten te zien die een moeder en dochter samen delen en hoe die band een onvoorwaardelijke wederzijdse liefde illustreert. De warme band tussen beide vrouwen is altijd aanwezig in de ongrijpbare harde realiteit waarin het gezin van María terecht komt. De vulkaan, huiveringwekkend en onheilspellend aanwezig op de achtergrond, markeert de kracht in María, maar ook de onrust in haar leven en de dreiging waarmee ze te maken krijgt als jonge Mayavrouw in een snel veranderende wereld.
Ixcanul (Ixcanul Volcano) | Jayro Bustamante | Guatemala/Frankrijk | 100 min | Maya gesproken, Nederlands ondertiteld
Ixcanul is vanaf 15 oktober in Nederland te zien
